Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agata Strządała – Zderzenie kultur w korporacji. Kulturowe uwarunkowania rekrutacji pracowników
298
cenił książkę Chryzantema i miecz. Wzory kultury japońskiej 6 , którą antropolog kultury
Ruth Benedict (1887-1948), przedstawicielka szkoły Franza Boasa, napisała „na
zamówienie”. Praca ta miała służyć polityce Stanów Zjednoczonych wobec rozgromionej
pod koniec drugiej wojny światowej Japonii. Hall uważał jednak, że książka
ma jedną podstawową wadę, Benedict nigdy nie była w Japonii. Chryzantema i miecz
daje podstawy, jednak nie może być wystarczającym przewodnikiem w bezpośrednich
kontaktach z mieszkańcami Japonii, nie daje wskazówek, jak poruszać się w kulturowej
czasoprzestrzeni japońskich miast i domów 7 .
Podniesienie efektywności treningu komunikacji międzykulturowej wiązało się
z uwzględnieniem nieuświadamianych aspektów kultury, nieświadomych nawet dla
samych jej uczestników. Zajęcia, zamiast klasycznych wykładów, przybrały formę
praktycznych warsztatów 8 . Hall inspirował się pojęciem nieświadomości wypracowanym
przez twórcę psychoanalizy Zygmunta Freuda (1856-1939) i przetworzonym
później przez amerykańskiego psychiatrę Harrego Stucka Sullivana (1892-1949).
Wzorem innych antropologów, Edwarda Sapira (1884-1939), Clyde'a Kluckhohna
(1905-1960) i Ralpha Lintona (1893-1953), pojęcie nieświadomości przenosi ze skali
osobowości jednostki na kulturę 9 . Hall wyróżnia trzy aspekty kultury: techniczny,
który utożsamia z cywilizacją, formalny, czyli uświadamiana, deklarowana i wyrażana
część kultury oraz nieformalny – pogrążony w warstwie nieuświadamianych postaw.
Na kulturę nieformalną składają się m.in. postrzeganie czasu i przestrzeni, komunikacja
pozawerbalna, rola zmysłów w komunikacji, stosunek do władzy, płci kulturowej
etc. Wdrażanie w kulturę nieformalną następuje poprzez bezpośrednie naśladownictwo,
podczas gdy kultury formalnej i technicznej uczymy się dzięki jasno wyrażanym
instrukcjom, deklarowanym wzorcom, zakazom i nakazom 10 .
Wzorce kultury nieformalnej nie są werbalizowane, odsłaniają się jedynie w momentach,
gdy jej zasady są łamane 11 . Dlatego kultura nieformalna odgrywa szczególne
znaczenie w komunikacji międzykulturowej. Nieintencjonalnie naruszamy nieformalne
zasady kultur obcokrajowców, z którymi się spotykamy, na przykład publiczne
wycieranie i czyszczenia nosa w Japonii jest bardzo niemile widziane. Odmienny
stosunek do czasu i punktualności, na przykład podczas spotkań między przedstawicielami
polichronicznej kultury arabskiej a monochronicznej kultury anglosaskiej
prowadzić może do fiaska lub zerwania negocjacji czy kontraktów 12 . Skuteczność
komunikacji międzykulturowej sprawiła, że wywodząc się ze świata polityki
i służb dyplomatycznych, bardzo szybko przyjęła się w świecie biznesu 13 . Również
w Polsce komunikacja międzykulturowa wcześniej rozpowszechniła się i zakorzeniła
w formie szkoleń biznesowych niż jako dyscyplina akademicka. Praca w międzynarodowych
korporacjach zatrudniających ludzi z różnych krajów często wymaga oficjalnego
treningu z zakresu komunikacji międzykulturowej.
W dużych międzynarodowych korporacjach, prócz różnorodności narodowej, językowej
i religijnej dotyczącej poszczególnych pracowników, dochodzi do wytworzenia
6
R. Benedict, Chryzantema i miecz. Wzory kultury japońskiej, przeł. E. Klekot, Warszawa 2003.
7
E. T. Hall, Bezgłośny język…, s. 48.
8
E. M. Rogers, W. B. Hart, Y. Miike, Edward T. Hall and The History of Intercultural Communication…,
s. 9-10.
9
E. T. Hall, Bezgłośny język..., s. 75-81.
10
E. T. Hall, Bezgłośny język…, s. 82-84.
11
Tamże, s. 83.
12
Tamże, s.32.
13
D. G. Leathers, Skuteczna komunikacja międzykulturowa [w:] Komunikacja niewerbalna, przeł.
M. Trzcińska Warszawa 2007.