Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu 294
jest konsekwencją twórczej pracy. Kto zatem lepiej niż artyści może czuć tragiczny
wymiar postępu? Powinniśmy wspólnie pracować nad zrozumieniem roli wypadków,
musimy je obserwować bez lęku, aby móc przewidywać groźniejsze katastrofy.
Trzy lata wcześniej Virilio napisał:
W rzeczywistości „widoczna prędkość” substancji – czy prędkości poruszania się
środków transportu, rachunków czy przepływu informacji, stanowi tylko dostrzegalny
czubek góry lodowej, „prędkości niewidzialnej” – prędkości WYPADKU, co dotyczy
zarówno ruchu drogowego, jak ruchu wartości. 47
Prędkość pozostawia nas bezradnymi wobec naszych wewnętrznych katastrof, kryzysów
czy realnej śmierci. Te fakty zostały odnotowane przez francuskie kino neobaroku
lat 80. XX w., otwarcie głoszące nasze małe śmierci u schyłku epoki. Twórcy
kina neobarokowego – Luc Besson, León Carax, a przede wszystkim Jean-Jacques
Beineix kojarzyli estetykę reklamy z estetyką śmierci. Świat bohaterów ich filmów
pławi się w reklamie, ale reklama staje się tutaj pustym znakiem, etykietą, za którą nie
ma już nic, znakiem, który do niczego już nie odsyła.
Wszystkie elementy wdzięku (neony, szamerowane stroje, pieśni operowe, ekstrawaganckie
fryzury, wysokiej klasy aparatura hi-fi) mają negatywną konotację. To już
nie są przedmioty zbytku, ale znaki śmierci, Parafrazując reklamę Canada Dry („To
ma smak, kolor i wygląd alkoholu, ale nim nie jest”) można powiedzieć na temat SUB-
WAY lub ZŁEJ KRWI: to ma wszelkie pozory reklamy młodości, Paris by night, nie
uczęszczanych obiektów turystycznych, ale są to rozpaczliwe wizje jednostek, które
się duszą, antyreklamy „nieszczęścia”. 48
Bohaterowie filmów neobarokowych znikają przed własną śmiercią i przed
śmiercią sztuki. Mayol z Wielkiego błękitu bardziej niż z rasą ludzką czuje się
związany z delfinami. Choroba kesonowa – skutek oddania się sztuce (!) nurkowania
– uwalnia go od dylematu związanego z tożsamością. Alex z filmu Caraxa Boy
meets girl (1984) spotyka Mireille w chwili, gdy ta jest już wewnętrznie martwa,
kiedy nie jest zdolna podjąć jakiegokolwiek wysiłku, aby odszukać w sobie miłość.
Ta para nie może się spotkać, bo funkcjonuje w różnych trybach czasowych. On,
który cale życie czekał na tę miłość pomaga w końcu jej umrzeć. W tym obrazie
życie staje się sztuką, jest jak ciemny kryształ, który petryfikuje wszystkie role
życiowe, aby uwolnić świadomość, oświetlić ją i pozwolić unieść się ponad duszną
atmosferę świata, który już niczego nie ma do zaoferowania. Mireille popełnia samobójstwo
dużo wcześniej niż jest zdolny zaobserwować Alex. I to jest największy
dramat, który przeoczył. Miłość znika przed swoją śmiercią.
Sztuka jest rewaloryzowana przez filmowy neobarok, bo stanowi ostatnie schronienie
przed barbarzyństwem miejskich metropolii 49 . W Divie Beineixa (1981) sztukę
symbolizuje niezwykły głos divy operowej, która nie pozwala rejestrować swego
głosu, nie nagrywa płyt, a przez to zmusza swoich fanów do przeżywania najwyższej
jakości sztuki natychmiast, bezinteresownie i bezgranicznie. Przeżywania we własnym
czasie, niezależnie od zewnętrznego chaosu i przyspieszania świata.
Prędkość to niebezpieczny nawyk przemieniający nas w automaty. Virilio pisze,
że człowiek zaślepiony samym sobą tworzy swojego sobowtóra, swoje inteligentne
47
P. Virilio, Wypadek pierworodny…, s. 23.
48
R. Bassan, Filmowy neobarok (Beineix-Besson-Carax), „Film na Świecie” 1993, nr 2, s. 16.
49
Zob. Ibidem, s. 15.