Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu 293
aktualnie funkcjonujące media obrazowe, ale te ostatnie też pozostają pod wpływem
tejże percepcji. Obraz zostaje uwolniony przez medium dopiero pod wpływem spojrzenia,
które w medium właśnie szuka potwierdzenia 41 . W owej interakcji spojrzenia
i medium następuje przekład obrazu technicznego na obraz mentalny, gdyż:
W naszej obrazowej pamięci i wyobraźni posiadają one różną formę czasową, raz
oznaczając trwanie, raz jego przeciwieństwo. Doświadczając uprzednio owych biegunowych
aspektów czasu – trwania i momentalności – zdążyliśmy je już zapisać jako
obrazy, zanim ponownie odnaleźliśmy je na fotografiach jako łatwo deszyfrowalne
obrazy pamięci. 42
Istnieje jeszcze inna przyczyna dynamizowania spojrzenia w interakcji z medium.
Można by ją określić mianem dualności spojrzenia. Virilio opisuje to przytaczając
wypowiedź słynnego malarza-surrealisty René Magritte’a. Pytany o to, dlaczego
w jego obrazach pojawiają się dziwne, obce obiekty, odpowiada, że to są zawsze
pospolite rzeczy, równie banalne jak obsadka, klucz czy noga stołowa. Nie można
mówić, że są dziwne tylko dlatego, że są familiarne (blisko związane z daną osobą).
Dokładnie o tę ich funkcję chodzi. Wymusza ona na widzu intymny sposób patrzenia
(poprzez obraz), podczas gdy w tym samym czasie rzeczy ukazują się jako zwykłe
przedmioty. Magritte uczy nas patrzeć na to, co wydaje się zwyczajne w taki sposób,
który pozwala uwolnić się od kulturowych dominant obecnych w anegdocie.
Utrata sensu, jaki niesie ze sobą anegdota jest odpoczynkiem dla świadomości, ale
i odkryciem innego wymiaru egzystencji 43 .
Magritte odkrywa zatem szczególną więź spojrzenia ze światem realnym. Owa
więź bazuje na spojrzeniu inicjującym, dzięki któremu konstruujemy wiedzę o świecie
zewnętrznym poprzez familiarność rzeczy. To więź intymna i unikalna. W tej relacji
media obrazowe zwracające nam nasze spojrzenie stanowią epistemologiczną
granicę, poza którą skazani jesteśmy na nieprzewidywalną zmianę dyferencjału czy
na katastrofy, które opisuje Virilio w Wypadku pierworodnym, odwołując się do
myśli Paula Valéry:
To, co trwa, sprowadza się do wydarzeń chwili, postęp dokonuje się w sferze nierozwikłanego
problemu percepcji i obrazu.(…) Instrument chce zniknąć ze świadomości.
Powszechnie powtarza się, że jego działanie stało się automatyczne. Należy
wyprowadzić z tego nowe równanie: Świadomość trwa tylko wobec wypadków. 44
Zaawansowane studia Virilio nad wydarzeniami o charakterze katastroficznym,
zaangażowanie w budowę muzeum wypadków, przygotowywanie wystaw typu: La
vitesse (1991) oraz Ce qui arrive (2002) dla Fundacji Cartier 45 – wszystko to pomaga
mu zgłębić problematykę katastrofy świadomości, najgorszej z katastrof, którymi
jesteśmy zagrożeni. W wywiadzie dla dziennika Le Monde 46 podkreślił, że wypadek
41
H. Belting, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Universitas, Kraków 2007, s. 272.
42
Ibidem, s.269.
43
Zob. P. Virilio, Esthétique de la disparition…, s. 42.
44
P. Valéry, La Crise de l'intelligence, [w:] Cahiers (1894-1914), t. I, Gallimard 1987, s. 851 i 212.
Cytat za: P. Virilio, Wypadek pierworodny…, s. 11-12.
45
Zob. http://fondation.cartier.com/ [dostęp w dniu 17.03.2010]
46
P. Virilio, Le krach actuel représente l'accident intégral par excellence, „Le Monde” 18.10.2008.
Zob: http://www.lemonde.fr/opinions/article/2008/10/18/le-krach-actuel-represente-l-accident-integralpar-excellence_1108473_3232.html
[dostęp w dniu 17.03.2010].