Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu 291
zatem wokół niezbadanych czy nieznanych możliwości mózgu, który – jako jedyny
nasz organ cielesny – jest w stanie funkcjonować dzięki zawrotnym szybkościom 28 .
W filmie Michela Gondry’ego zatytułowanym Zakochany bez pamięci (Eternal Sunshine
of the Spotless Mind) z 2004 roku główny bohater – Joel – poddaje się operacji
wymazania ze swojej pamięci wszystkich wspomnień wiążących się z przeżytą nieszczęśliwą
miłością. Monitorowany przez program komputerowy proces wymazywania
przebiega bez zakłóceń do momentu, gdy natrafia na opór uwewnętrznionej wolnej
woli podmiotu poddanego zabiegowi. Wówczas ów uwewnętrzniony opór, nieprzewidziany
przez program wymazywania, automatycznie anuluje zabieg. To, co wówczas
dzieje się w umyśle Joela nie jest widoczne na monitorze komputera, nie jest uzewnętrznione,
pomimo monitoringu szybkiego procesora.
Aby zrozumieć katastroficzny ton Virilio odnośnie zniknięcia sztuki, należy odnieść
się również do dromologii, dromoskopii i estetyki znikania, które tłumaczą realny
ruch współczesności. Dromoskopia 29 ogarnia całą naszą percepcję i zaburza osądy,
gdyż nie ma już dystansu, przerwy (interwału w czasie), pośrednictwa iluzji, które
dotąd oddzielały wydarzenia 30 . Przyspieszenie odwraca realizm faktów, a czasowa
kompresja naszej aktywności musi ostatecznie doprowadzić do katastrofy, gdyż przemiana
naszej wiedzy i umiejętności jest złudna 31 . Ten negatywny horyzont dromologii
wskazuje na obserwatora jako na rzecznika właściwych osądów. W natłoku widzialności
wydłuża się czas oczekiwania na prawdziwe wydarzenie, w odróżnieniu od
pseudo-zdarzeń. Thomas Elsaesser dobrze opisał tę sytuację odwołując się do telewizyjnego
modusu „gotowości” (standby) oznaczającego stan oczekiwania na wydarzenie
medialne, którego bazą jest aktualność informacji, informacji jako towaru o wymiernej
wartości 32 . Paradoksem jest, że informacja w przestrzeni wirtualnej, której reprezentacją
jest Internet, nie posiada kontekstu, nie jest zakotwiczona, nie ma odzwierciedlenia.
Zwraca na to uwagę Jarosław Lubiak omawiający teorie George’a Boole’a
i Michaela Heima. Sposób działania komputera zmusza nas do zwrócenia się ku abstrakcyjnym
relacjom i sztucznym strukturom, co odcina nas od kontaktu z rzeczami, ze
słowami i ich znaczeniami.
Informacja bowiem nie jest znaczeniem, a przepływ informacji nie jest komunikacją
sensów.(…) Informacja jest jednostką wiedzy, która sama z siebie ma jedynie
ślad znaczenia. Informacja wymaga kontekstu, który nadałby jej znaczenie, ale sama
w sobie go nie zawiera ani nie stwarza. 33
Informacja bez kontekstu rozprzestrzenia się z prędkością właściwą komputerowi
jako kod informacji, a to przeczy naturze języka, którego chcemy używać jako śmiertelnicy
34 . Wynikałoby z tego, że smakowania i kontemplacji sensu nie jest w stanie zrekompensować
szybkość przepływu informacji. Granica rozumienia przebiega zatem
zgodnie z granicą wyznaczoną przez szybkość dyferencjału myślenia konkretnego ciała 35 .
28
Zob. Le cerveau c`est ecran. Entretien avec Gilles Deleuze, „Cahiers du Cinéma” 1986, nr 381, s. 26.
29
Zgodnie z tezą Virilio „dromoskopia to zjawisko optyczne przesuwania się, które odmienia znaczenie
pobocza drogi i drzew, wyglądających, jakby się rzucały na przednią szybę, by zniknąć w lusterku
wstecznym, choć w rzeczywistości jest odwrotnie”. Zob. P. Virilio, Wypadek pierworodny, przeł. K. Szeżyńska-Maćkowiak,
Wyd. Sic!, Warszawa 2007, s. 118.
30
Ibidem, s. 119.
31
Ibidem.
32
Por. T. Elsaesser, Kino cyfrowe: nośnik, wydarzenie, czas, „Kwartalnik Filmowy” 2001, nr 35-36, s.64-65.
33
J. Lubiak, Interfejs – człowiek versus maszyna, „Kwartalnik Filmowy” 2001, nr35-36, s. 194.
34
Por. ibidem.
35
W naukach humanistycznych terminów: „dyferencjał” i „dyferencjacja” używa się do opisu
różnicowania (się) zjawisk w czasie. (Dokończenie na następnej stronie)