Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu 288
samo pojecie rynku i który tym samym unicestwia dzieło jako takie. 9
Baudrillard pisze o spisku sztuki, która ironicznie ukrywa własną nicość. Sztuka
nic już nie znaczy w świecie hiperurzeczywistnionym, chłodnym, przejrzystym i reklamowym.
Sztuka, którą bawi recykling i grabież rzeczywistości, przywłaszczanie
banalności, odpadów, miernoty jako wartości – nie jest już sztuką 10 . Pytając w ostatnim
swoim eseju Dlaczego wszystko jeszcze nie zniknęło? wyraża równocześnie zaniepokojenie
nowomedialną praktyką zastępowania jednej widzialności inną, zanim
poprzednia została(by) pochwycona przez spojrzenie i znalazła swoje miejsce. Zgodnie
z tą praktyką rzeczywistość znika za cyfrową fotografią, która przestaje mieć z rzeczywistością
styczność.
W obrazie wirtualnym nie znajdziemy już nic z owej punktowej wierności, z owego
punctum w czasie, jakie stanowił obraz analogowy. Niegdyś, w epoce „świata rzeczywistego”,
jeśli można tak powiedzieć, fotografia, jak twierdził Roland Barthes, dawała
świadectwo nieodwołalnej nieobecności, czemuś, co zaistniało raz tylko i zaraz przepadło.
Fotografia cyfrowa funkcjonuje natomiast w czasie realnym, świadcząc jednakże
o czymś, co nie zaistniało, a czego nieobecność nic już nie znaczy. 11
Jeszcze bardziej stanowczy jest Baudrillard, kiedy twierdzi, że obecnie sztuka zawdzięcza
istnienie „wyłącznie” swemu niknięciu. Co gorsza ona już zanikła, choć
jeszcze sobie tego nie uświadomiła i nie zbacza z obranego kursu 12 . Podjęliśmy ze
sztuką tę ryzykowną grę w znikanie, bo fascynuje nas ulatnianie się rzeczywistości,
jej nieuchronne znikanie 13 . To już nie ryzyko, raczej perwersja pewnej epoki 14 .
(…) żyjemy w świecie symulacji, w którym najwyższą funkcją znaku jest wymazywanie
rzeczywistości i jednoczesne ukrycie jej zniknięcia. Sztuka nie czyni niczego innego. 15
I właśnie to wymazywanie jest niebezpieczne i perwersyjne, gdyż nie jesteśmy
już w stanie przewidzieć konsekwencji tej operacji. Baudrillard sądzi, że wbrew naszej
naiwnej wierze w niemożność ziszczenia się wirtualnej rzeczywistości, to właśnie
ona ma największe szanse się spełnić, również w obszarze sztuki, gdyż nie jest
to już tylko problem hardware’u, ale uwewnętrznionych programów i nieokreślonych
kombinatorycznych operacji dokonujących się w sferze umysłu, a nie należących
w istocie do dziedziny sztuki 16 .
Baudrillard wieszczy zatem naszą klęskę w grze w znikanie, wskazując brak dystansu
i zanik umiejętności analizowania i przewidywania, które wiążą się z paroksyzmem
doświadczania życia na styku rzeczywistości, w obliczu narosłego przyspieszenia.
Pornografia widzialności niszczy status odniesień sztuki, tej sztuki, dla której
9
J. Baudrillard, Spisek sztuki, przeł. S. Królak, Wyd. Sic!, Warszawa 2006, s. 88.
10
Por. ibidem, s. 79.
11
J. Baudrillard, Dlaczego wszystko jeszcze nie zniknęło?…, s. 49.
12
Ibidem, s.26.
13
Por.: ibidem, s. 53.
14
Z myśleniem Baudrillarda na temat znikania w ciekawy sposób korespondują tezy Virilio na
temat śmierci: „Myślę, ze nasze czasy są niebywałe, jak okres przed renesansem. Nieprawdopodobna
eksplozje renesansu poprzedziła tragedia. Dzisiaj wkraczamy w (czas) tragedii. Świat zmierza ku końcowi.
Uwaga, nie świat, nie znoszę apokaliptycznych bredni. Jestem jednak pewien, ze to koniec jakiegoś
świata.” Zob. P. Virilio i C. David, Ślepe pole sztuki…, s. 115.
15
J. Baudrillard, Spisek sztuki, …, s. 53.
16
Por.: ibidem, s. 149-150.