Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu 287
Zastanawiam się więc, czy sztuka nie dokonała regresu od ekspozycji w galerii do
inskrypcji sztuki ziemi, by w końcu zniknąć, nie zapisana już nigdzie poza natychmiastową
wymiana doznań, jaką oferuje rzeczywistość wirtualna. Mamy obecnie do czynienia
z estetyką syderalną, estetyką znikania, nieobecności [disparition], nie ukazywania,
jawienia [apparition]. (…) Zamiast Wiktorii czeka nas rzeczywistość wirtualna, śmiertelne
porażenie prądem, sztuka natychmiastowa, która nie zostawia śladu? 4
Pytanie zasadnicze, jakie uparcie powraca i koresponduje z pytaniem Virilio, to
pytanie o moment zniknięcia sztuki i równocześnie możliwość bycia obecną. To
pytanie o status ślepego pola, które nie oznacza realnej przestrzeni lecz martwy
czas 5 , punkt zerowy, moment przemieszczenia.
Dla Donalda Kuspita sztuka zniknęła wraz z zaakceptowaniem postawy Andy
Warhola. Dzisiaj postartyści, w większości, żerują na trupie. Dla Kuspita sztuka
przestała mieć rację bytu w chwili, gdy została utożsamiona z biznesem. Tak oto
badacz pisze o tym fenomenie:
Sukces przemiany sztuki w pieniądze stał się oczywisty w 1975, gdy Andy Warhol
nonszalancko, ze zwodniczym sprytem, ogłosił: „Sztuka biznesowa jest krokiem, który
przychodzi po Sztuce”. (…) Zamienność sztuki i pieniędzy – kompletność ich korelacji
– sugeruje, że w obu jest coś zgniłego. (…) To, co wygląda na dialektykę, w rzeczywistości
nią nie jest. Sztuka i pieniądze nie mają wspólnych obszarów egzystencjalnych; nie
ma miedzy nimi żadnego istotnego związku. Twierdzenie albo udawanie, że taki związek
istnieje – to nihilizm. (…) Potrzeba było niewiele ponad pół wieku, by obalić ideę Kandinsky’ego,
że sztuka jest ostatnim bastionem obrony duchowości przed materializmem. 6
Kuspit – wbrew opinii niektórych krytyków uważających, że Warhol był rozmyślnie
cyniczny albo przynajmniej ironiczny – sądzi, że jego zgubne pomylenie
pojęć było jak najbardziej poważne i szczere 7 . Zdaniem Kuspita sztuka staje się
pusta, kiedy już nas nie uwodzi, nie zachęca do życia i „kiedy już nie daje nam nieśmiertelności
sugerowanej w jej substancji estetycznej” 8 . Dzisiejsza postsztuka uwodzi
nas do śmierci, a nie do życia.
Zupełnie odwrotnie czyta postawę Andy’ego Warhola Jean Baudrillard, choć – co
zaskakujące – dochodzi do tych samych wniosków, co Kuspit. Baudrillard uznaje bowiem
Warhola za wizjonera, z punktu widzenia przyszłego statusu sztuki.
Warhol uwolnił nas za jednym zamachem od estetyki i sztuki…To Warhol posunął się
najdalej w unicestwieniu podmiotu sztuki, artysty, w oswobodzeniu aktu twórczego. Za
owym machinalnym snobizmem kryje się w rzeczywistości zamysł spotęgowanego przedmiotu,
znaku, obrazu, symulakru, wartości, czego najdoskonalszy przykład stanowi dziś
sam rynek sztuki. W tej dziedzinie daleko nam do wyobcowania ceny stanowiącej jeszcze
rzeczywistą miarę rzeczy: znajdujemy się w obszarze fetyszyzmu wartości, który rozsadza
4
P. Virilio i C. David, Ślepe pole sztuki…, s. 105.
5
Pojęcie martwego czasu kojarzy się przede wszystkim z trybem działania licznika Geigera-Müllera
czy różnego typu detektorów cząstek elementarnych. W humanistyce nie spotyka się tak precyzyjnych
definicji jak w naukach ścisłych. Gilles Deleuze pośrednio definiował martwy czas jako czas
nieaktywny, widziany w krysztale, w którym to co aktualne, i to co wirtualne współistnieje jako nierozróżnialne,
w zarodku. Por. G. Deleuze, Kryształy czasu, rozdz. IV, [w:] idem, Kino. 1. Obraz-ruch.
2. Obraz-czas, przeł. J. Margański, Słowo-Obraz-Terytoria, Gdańsk 2008, s.295-322.
6
D. Kuspit, Koniec sztuki, przeł. J. Borowski, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 2006, s. 150-151.
7
Ibidem, s. 154.
8
Ibidem, s. 161.