Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Joanna Spalińska-Mazur – Ślepe pole sztuki. Granice sztuki – granice dyskursu
Joanna Spalińska-Mazur
286
Ślepe pole sztuki.
Granice sztuki – granice dyskursu
Cała sztuka polega wszak
na umiejętności zniknięcia
przed własną śmiercią,
znikania zamiast umierania.
Jean Baudrillard 1
Niezwykle nośna metafora, jaką zastosował Paul Virilio kreśląc sytuację sztuki
współczesnej bazuje na określeniu The Dark Spot, czyli tzw. ślepego pola
w lusterku wstecznym samochodu, w którym to polu znikają pojazdy znajdujące
się zbyt blisko. Ewa Mikinia, tłumaczka wywiadu Catherine David z Paulem
Virilio 2 , w komentarzu do tekstu podkreśla podwójny a może nawet potrójny kontekst
tej metafory. Z jednej bowiem strony mamy dzisiaj do czynienia ze zjawiskiem znikania
sztuki, z drugiej – istnieje brak „dystansu krytycznego”, charakterystyczny dla
obrazów medialnych, a wszystko to nawiązuje do Benthamowskiego panoptikonu
i opisu wieży strażniczej. Dla zaznaczonego wskazaną metaforą obszaru ślepego pola
najważniejszy jest sam moment znikania. Granice widzenia kreślą, bowiem granice
kontroli i podejmowanego dyskursu o granicach sztuki.
Przywołana przez Virilio metafora, z racji powszechności doświadczenia łatwo
pozwala uruchomić ją czytelnikowi i „namierzyć” obszar ślepego pola, ale zazwyczaj
nie potrafimy zauważyć samego momentu zniknięcia obiektu. Jeśli zawierzyć
Virilio jako doświadczonemu „kierowcy” 3 , to samo „odkrycie” faktu znikania może
okazać się fundamentalne. Według tego badacza sztuka bawi się możliwością zniknięcia.
Dochodząc do granicy czasu, dochodzimy do granicy sztuki. Aby sztuka nie
zniknęła – żyjąc dzisiaj pod okupacją mediów i technologii, które ułatwiają znikanie
– musimy stawić opór. Albo będziemy z mediami i technologią kolaborowali, albo
staniemy się członkami resistance, docierającymi do ślepego pola sztuki, która dryfuje
już dzisiaj w świecie reklamy i mediów. W dyskusji na temat sztuki współczesnej
Virilio mówi:
1
J. Baudrillard, Dlaczego wszystko jeszcze nie zniknęło? Esej ostatni, przeł. S. Królak, Wyd. Sic!,
Warszawa 2009, s. 27.
2
P. Virilio i C. David, Ślepe pole sztuki, przeł. E. Mikinia, „Magazyn Sztuki” 1997, nr 3-4, s. 115.
3
Paul Virilio był autorem różnych – czasem diametralnie odmiennych – projektów artystycznych,
miedzy innymi pod patronatem Fondation Cartier pour l'art contemporain – projektu Native Land, Stop
Eject – 21 Nov 2008 to 15 Mar 2009 wraz z Raymondem Depardonem. Zob. http://www.re-title.com/exhibitions/archive_FondationCartierpourlartcontemporain4659.asp
[dostęp w dniu 3.03.2010]