Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Judyta Steffek – Przekraczanie granic konwencji w sztuce: namban
283
świadectwo kontaktów między Portugalczykami i Japończykami. Technikę wytwarzania
parawanów przejęli od Japończyków Portugalczycy, a od nich – Hiszpanie. Portugalskie
i hiszpańskie słowo oznaczające parawan to – do dziś – biombo; pochodzi ono
od japońskiego byō – ochrona i bu – wiatr. Liczna kolekcja parawanów Namban znajduje
się w Muzeum Sztuki Starożytnej w Lizbonie. Przedstawiają zazwyczaj przybycie
Portugalczyków na Wyspy. Przeważnie po prawej stronie widać powitanie portugalskiego
kapitana z całym orszakiem i żeglarzami ubranymi w pumpy i w otoczeniu
psów (jedno i drugie robiło na Japończykach ogromne wrażenie), a po lewej sam statek
uchwycony z prawdziwą orgią detali wzbudzających zachwyt. Wszystko to, co przybywało
na kuro-fume „czarnych okrętach”, szyk, w jakim były ułożone, ich maszty,
siedzący na bocianim gnieździe Murzyn, portugalskie psy molosy, ubrania cudzoziemców,
a także ich okulary słoneczne – wprawiało w zdumienie i zachwyt, a zważywszy
na naturę Japończyków, także chęć skopiowania.
Około 1670 roku Namban zaczął się rozwijać w Meksyku. Tworzyli go uciekający
tam przed prześladowaniami Japończycy. Najbardziej znanymi twórcami był Kano Domi
oraz współpracujący z nim bracia Juan i Miguel González, którzy wprowadzili światłocień
i perspektywę. Jako jedni z pierwszych osiedlili się w stolicy. Wykształceni w Japonii
w okresie Momoyama stworzyli zupełnie nową technikę, pozostając jednak pod wpływem
rodzimej estetyki. Wprowadzili do Meksyku japońską formę parawanów, lecz wykonywali
je z drewna i malowali na nich głównie sceny z historii kolonialnej i podboju Meksyku;
bardzo często występującym motywem jest przybycie Corteza. Malowali olejami
na płótnie albo na desce, jak również bardzo charakterystyczne enconchados (concha
– muszla), obrazy z zastosowaniem pochodzącej z Bliskiego Wschodu techniki inkrustacji
masą perłową. Podobnie jak parawany, enconchados były bardzo drogie i pożądane,
zwłaszcza przez kreolską arystokrację. Jednym z dowodów na to, że bracia González byli
z pochodzenia Japończykami jest występująca na ich dziełach typowo japońska roślinność.
Historyczne sceny autorstwa Gonzálezów mają często brzeg z czarnej laki z motywami
zwierzęcymi lub kwiatowymi jak japońskie chryzantemy w odróżnieniu od stosowanych
przez innych twórców zdobień śródziemnomorskich jak winogrona. Wiadomo również,
że przed nałożeniem laki wykonywali szkice tuszem nakładanym przy użyciu pędzla, co
widoczne jest dzisiaj w miejscach ubytków na obramowaniach.
W duchu Namban, w Meksyku i w Europie wykonywano też tradycyjne japońskie
emaki. Wywodzącą się z okresu Heian technikę poziomych zwojów ilustrujących kolejne
sceny znanych opowieści zaadaptowano do przedstawiania scen chrześcijańskich.
Niespełna trzydziestocentymetrowe osiągały długość nawet do kilku metrów.
Chętnie używano tej techniki, gdyż forma zwoju ułatwiała transport. Początkowo
tworzono je w Kyoto i w Osace, z zastosowaniem technik europejskich (kolor, pigmenty).
W XVIII wieku dotarły do Meksyku, wzbogacone o zintegrowaną ze zwojem
skrzynię, która służyła do przechowywania, a po rozłożeniu obciążała dół zwoju.
Mimo że ich styl przekształcił się z czasem, uległ hispanizacji i zatracił cechy typowo
japońskie, zachowano japońską nazwę ema.
Dużą grupę z zachowanych zabytków Namban stanowią urushi, przedmioty z laki.
Od typowo japońskich bardzo znacznie różnią się w sposobie zdobienia. Nie ma w nich
nic z tradycyjnej, szlachetnej prostoty, ale słowem, które najtrafniej oddaje ich wykończenie,
jest barokowe horror vacui. Ponadto stosowano chętnie inkrustację z macicy
perłowej, co stanowiło niezwykłą rzadkość w Japonii. Raden (jap.: laka), technika nakładania
macicy perłowej, wprowadzona została na życzenie zarabizowanych Hiszpanów. Charakterystyczne
dla niej motywy kwiatów, ptaków, symetryczne arabeski i geometryczne
wzory były zupełnie obce tradycyjnej lace japońskiej. Wszystkie wyroby urushi można