Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Judyta Steffek – Przekraczanie granic konwencji w sztuce: namban
282
okrętów oraz obcojęzycznych książek. W roku 1597 miała miejsce egzekucja 26 męczenników
z Nagasaki wielokrotnie później powtarzana w ikonografii. Niespełna dwadzieścia
lat później całą grupę Giovanniego Niccoló deportowano do Makao. Można
przypuszczać, że gdyby tak się nie stało, silnie wówczas europeizowana sztuka japońska
uległaby transformacji. Ostatecznie decydujący okazał się „bunt chłopski”, zwany również
„powstaniem chrześcijańskim”, w którym chłopi wzmocnieni przez roninów oraz
holenderski okręt z ciężkimi działami zaatakowali zamek na północno-zachodnim Kyushu.
Po jego stłumieniu w 1635 roku Japonia na dwieście lat zamyka się przed światem.
Chrześcijaństwo zostaje całkowicie zakazane, a ślady działalności jezuitów niemal całkowicie
zatarte. Część obiektów Namban ocalała w świątyniach buddyjskich, w których
miłujący sztukę mnisi opiekowali się nimi, zręcznie ukrywając europejskich świętych
pod imionami buddyjskich bóstw. Niezmiernie trudno więc dziś ocenić sztukę tak okaleczoną.
Pierwsze zetknięcie dwóch kultur w istocie dokonało się jedynie w połowie, a jego
efekty oceniać można na podstawie bardzo skąpych śladów. Pomimo że sam Wiek
Chrześcijaństwa jest krótkim epizodem w historii sztuki i w gruncie rzeczy dotyczył niewielkiej
grupy ludzi, to niewątpliwie można dostrzec znaczący zasięg fali okcydentalizmu,
jeśli chodzi o konsekwencje, jakie przyniósł.
Po wygnaniu jezuitów z Japonii w okresie prześladowań chrześcijaństwa wielu nawróconych
Japończyków zbiegło do Portugalii, Meksyku i Kolumbii, gdzie nadal tworzyli
dzieła malarskie i zajmowali się rzemiosłem artystycznym. W Meksyku działali
bracia Juan i Miguel González, tworząc obrazy olejne o tematyce związanej z podbojem
Meksyku. Ciekawą pozostałością kontaktów z Japonią są w Meksyku narodowy strój
meksykański zwany china poblana, czyli „Chinka z Puebla” (od dziewczyny przywiezionej
na statku) oraz walki kogutów. W Meksyku w roku 1670 zaczęto malować w duchu
Namban europejskie obrazy tworzone ręką i okiem Japończyków. Panuje na nich
aura zabawowości i festynu. Kolejni Japończycy przybywający do Nowej Hiszpanii
przez Manilę (Filipiny) to uczniowie ze szkoły Kano oraz uczniowie z Akademii Niccoló.
Wywarli oni duży wpływ na styl wyrobów z laki i obrazów wykonywanych z użyciem
muszli i macicy perłowej. Przybywali do portu Acapulco, niektórzy zostawali w Meksyku,
inni docierali aż do Kolumbii, gdzie pozostawili swoje ślady. Na przykład bogato
zdobione kabinety vargueno mają ten sam rozmiar, co sekretery Namban.
Wykluczając dzieła sakralne, najbardziej charakterystycznymi obiektami sztuki Namban
były byō-bu, parawany ilustrujące najczęściej przybycie cudzoziemskich statków,
a zwłaszcza sam moment ich przybijania do brzegu. Japończycy przejęli technikę wytwarzania
parawanów od Chińczyków, którzy zastępowali nimi malarstwo ścienne,
dzieląc przy okazji wnętrza na mniejsze przestrzenie. Chociaż w sposobie ich malowania
dostrzec można pewne wpływy z Zachodu użyte materiały i techniki są całkowicie
japońskie. Autorzy parawanów są niemal całkowicie nieznani, jednak charakterystyczny
styl wskazuje na to, że większość z nich powstała w warsztacie rodziny Kano, w II połowie
okresu Momoyama. Przyjmuje się, że ich twórcami byli członkowie rodziny Kano:
Kano Anisen, Kano Sanraky i Kano Mitsunobu. Najprawdopodobniej pierwsze parawany
w stylu Namban powstały w latach 90' XVI wieku. Będący wówczas u władzy
wielki wódz Toyotomi Hideyoshi, mecenas sztuki słynący z zamiłowania do rozmachu
i przepychu, zlecił Kano prace malarskie na zamku Nagoya. Kiedy po wykonaniu zadania
artyści wracali do Kyoto w 1593 roku, po drodze odwiedzili Nagasaki, gdzie zaobserwowali
i narysowali życie miasta i portu oraz społeczności chrześcijańskiej. Pierwsze
parawany Namban stworzyli razem z Tadeo Takamizawa na zamówienie bogatych kupców
z okolic Kyoto. Powstały one w oparciu o szkice z Nagasaki i stanowią malarskie