Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Judyta Steffek – Przekraczanie granic konwencji w sztuce: namban
281
Kano Eitoku, wprowadził malarstwo do wnętrz jako ich stały element, malując na wielkich
płaszczyznach ścian i parawanów. Jego malarstwo charakteryzowały zdecydowane
wyraziste pociągnięcia; podobno używał pędzla wykonanego ze słomy. Innym wybitnym
artystą tego okresu był rywalizujący z Kano, Hasegawa Tohaku, tworzący w nowym,
wielobarwnym stylu Momoyama. Jego malowidła są dużo bardziej swobodne i lekkie.
Jednak obaj wyrażali przez swoją sztukę radość, oddając hołd pięknej formie na wielkich
przestrzeniach. W podobnym duchu narodziło się malarstwo yamato-e, którego wielkim
przedstawicielem był Ogata Kōrin. Najbardziej znane są złote parawany jego autorstwa
zdobione irysami. Również wspaniałe wyobrażenia kwitnących śliw, kopiowane później
przez całe pokolenia artystów. Pod wpływem szkoły KANO nastąpił rozkwit sztuk – malarstwo,
sztuka, medycyna, moda, ceramika.
Kiedy w połowie XVI wieku Europa pierwszy raz zapukała do drzwi Japonii, była
ona rozdzierana przez wojny feudalne, które odcisnęły piętno na większości shogunów
Ashikaga, a rozproszenie władzy w tamtym okresie znacznie ułatwiło penetrację.
Przywieziona przez Europejczyków broń palna miała także prędko zmienić układ sił
politycznych w kraju. Tymczasem przybyły jako wysłannik króla Portugalii Franciszek
Ksawery nie przywoził broni, ale europejską kulturę i chrześcijańską wiarę. Dwa
lata głosił „dobrą nowinę” i podróżował po wyspach. Dostał nawet pozwolenie na
wzniesienie świątyni w Kyoto. Został dobrze przyjęty, gdyż Japonia była wówczas
zrujnowana, a biedota garnęła się nie tyle do nowej religii, co do lekarstw i żywności,
które przywieźli misjonarze. Skala zainteresowania była tak duża, że w 1582 roku było
już około 150 tysięcy schrystianizowanych Japończyków i wysłano nawet poselstwo
do Watykanu. O ile idee były słabo rozumiane, to nieznane do tej pory przedmioty
przyjęte zostały z entuzjazmem, z jakim Japończycy zwykli absorbować wszystko, co
nowe. W 1549 roku Franciszek Ksawery zapoczątkował krzewienie chrześcijaństwa,
zakładając pierwsze misje, a przy nich kolegia i seminaria. Kształceni w nich Japończycy
tworzyli, posługując się ikonografią i technikami zarówno japońskimi: parawany
i wyroby z laki, jak i europejskimi: malarstwo olejne, freski. Namban to z jednej
strony sztuka świecka, a z drugiej inspirowana chrześcijańskimi wpływami sztuka sakralna.
W obrębie sztuki świeckiej uprawiano głównie rzemiosło artystycznie, przede
wszystkim parawany, przedmioty z laki urushi oraz pulpity, inkrustowane macicą perłową
skrzyneczki i tym podobne. Drugą grupę stanowiła sztuka sakralna, kirishtan, a więc
przedmioty związane z kultem chrześcijańskim, jak obrazy, ołtarzowe nastawy (retabla),
podstawy pod mszał, puszki na hostie i krucyfiksy. Jezuici przywieźli do Japonii również
druk i rozpowszechniali dzieła greckie i łacińskie (niekiedy po japońsku), a także
grafiki. Narzucili w ikonografii modele, ściśle określone przez Sobór Trydencki, jak tryumf
wiary katolickiej czy przedstawienia świętych. Kopiowane przez Japończyków
miały dotrzeć później za ich pośrednictwem aż do Meksyku.
W 1585 roku włoski jezuita Giovanni Niccoló założył w Japonii Akademię Sztuk
(mylnie nazywaną św. Łukasza), w której nauczano technik europejskiego olejnego malarstwa
i malowania fresków. Jego najbardziej znani uczniowie to Leonardo Kimura oraz
Jacobo Niwa wywodzący się z rodziny artystów, której nawrócona na chrześcijaństwo
część uprawiała później Namban. Przybieranie europejskich imion przez schrystianizowanych
Japończyków stało się wówczas powszechnym obyczajem. Buddyjskie świątynie
zaczęto przekształcać w katolickie kościoły, posągi Buddy przemianowywać na
wizerunki Chrystusa i apostołów. Tak zrodziła się obawa, że nowo nawróceni feudałowie
wystąpią przeciw siogunatowi. Decyzję o zamknięciu Japonii poprzedziły zakazy propagowania
chrześcijaństwa, wypędzenie misjonarzy, nakaz zniszczenia dalekomorskich