Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Judyta Steffek – Przekraczanie granic konwencji w sztuce: namban
Judyta Steffek
280
Przekraczanie granic konwencji w sztuce:
namban
Początki przenikania kultury Japonii do świadomości i estetyki Zachodu sięgają
już połowy XVI (a nie, jak się powszechnie przyjmuje, XIX) wieku. Ze zderzenia
estetyki Wschodu i Zachodu, w wyniku przekroczenia granic właściwych obu
kulturom, zrodziła się sztuka namban. Wykonywali ją Japończycy nawróceni na chrześcijaństwo.
Wykształceni w kolegiach i seminariach jezuickich tworzyli, posługując się
ikonografią i technikami zarówno japońskimi i europejskimi. Tradycyjna, wyrafinowana
myśl Wschodu zderzyła się z barokowym rozpasaniem. Transkulturowy charakter
zjawiska, jakim jest namban, stworzył podwaliny dla rodzącego się znacznie później
na gruncie estetycznym dialogu kultur.
Pierwszy kontakt Europejczyków z Japonią miał miejsce w okresie Momoyama
(ok.1568-1603) i trwał zaledwie trzydzieści lat. W tym czasie japońska sztuka wyzbyła
się całkowicie chińskich wpływów i zaczęła się bez przeszkód swobodnie rozwijać. Na
wyspy wraz ze statkami Hiszpanów i Portugalczyków dotarły nowiny z Europy. Portugalskie
statki kursowały wówczas między portugalskimi faktoriami w Goa, Makao,
Manilą a Nagasaki. Co roku kursował wielki galeon z Manili do Acapulco, a Japonia
wysyłała oficjalne poselstwa do Portugalii. Do brzegów archipelagu przybijały okręty
niosące jego mieszkańcom broń palną, (której wcześniej nie znali), handel, nową wiarę
i sztukę. Pierwszy raz Japonia przyjmowała cywilizację, która nie została stworzona
bądź przetransformowana przez Chiny. Wizja świata nagle zmieniła się i rozciągnęła
w przestrzeni. Nowo przybyłych określano Namban-jin, czyli „barbarzyńcy z południa”.
Co ciekawe, termin ten pierwotnie funkcjonował w Chinach w odniesieniu do Japończyków.
Pomimo pejoratywnego wydźwięku Japończycy jednak nie postrzegali Europejczyków
wyłącznie przez pryzmat barbarzyństwa, ale raczej bez zastrzeżeń podziwiali
przywiezione przez nich nowości – fantastyczne statki, broń, techniki sztuki (w renesansie
wprowadzono właśnie nową technikę farb olejnych).
W okresie Momoyama kwitła głównie architektura, lecz środek ciężkości został wówczas
przeniesiony na aranżację wnętrz. Ściany i parawany ozdabiano malowidłami, nie
skąpiono złota, chociaż wyczucie smaku kazało zawsze unikać nadmiaru. W tym czasie
narodził się w malarstwie styl sumi-e, czyli malarstwo chińskim tuszem. Jego twórca,