Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jan Sowa – Sztuka – estetyka – polityka. Kilka uwag o dyskusji nad społeczno-politycznym...
279
jektem Żmijewskiego i Rancière'a. Myślenie polskiego artysty powiela znaną od czasów
romantyzmu opozycję między „sztuką dla sztuki” a „sztuką użyteczną” („zaangażowaną”,
„stosowaną”, „społeczną” – te różne epitety sprowadzają się do tego samego). U Żmijewskiego
przybiera ona postać przeciwstawienia „autonomii” i „skuteczności”. Pomysł
na „instrumentalizację autonomii” nic tu nie wnosi, bo „wybór uzależnienia” jest tylko
innym określeniem na „utratę autonomii”. Oryginalność propozycji Rancière'a polega na
wyjściu poza błędne koło dwóch przeciwstawnych modeli. Jest to operacja o logice iście
heglowskiej, ponieważ negując oba człony, jednocześnie je zachowuje. Jak starałem się
pokazać, połączenie pojęć „dzielenia postrzegalnego” oraz „estetycznego reżimu sztuki”
jest wyjściem poza dylemat „skuteczność vs. autonomia”. Pokazuje raczej, jak pisze
Magda Raczyńska we wspomnianym już wstępie do Dzielenia postrzegalnego, że oddziaływanie
sztuki na uniwersum społeczno-polityczne może polegać na skuteczności
poprzez autonomię (bezwarunkową, a nie skazaną, jak chce Żmijewski, na „wybór uzależnienia”).
Problem polega oczywiście na tym, że pozostaje to oddziaływanie nieliniowe,
trudne do przewidzenia, niemożliwe do kontrolowania i często przypadkowe. Ale czy to
nie jest już i tak dużo?