Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agnieszka Skrobas – Sztuka radykalnego performance w aspekcie aksjologicznym
264
W radykalnym performance dominuje idea poniżenia, obalenia, upodlenia, zezwierzęcenia,
która wyraża odejście człowieka od swej godności. Jest ona także wyrazem deprecjacji
koncepcji sztuki, która od wieków pragnęła kształcić umysły i cieszyć zmysły.
Była wzniosłością okiełznującą okrutność przyrody, wynosiła człowieka ponad zwierzęcość.
Tymczasem, jak zauważa Jean Clair, „współczesna twórczość artystyczna gra
w całkiem innym rejestrze. Niesmak zastąpił smak. Wystawienia na pokaz i bezczeszczenie
ludzkiego ciała, poniżanie jego funkcji i wyglądu, morphings i deformacje, okaleczenia,
samookaleczenia, fascynacja krwią i wydzielinami ciała łącznie z ekskrementami
(…) sztuka oddaje się dziwacznym obrzędom, a plugastwo i ohyda piszą nieoczekiwany
rozdział w historii zmysłów” 29 . Performance radykalny stał się wyrazem cywilizacji
„fekalnej”, „satanokracji zła”, kultu ekskrementów 30 . Diabeł, pisze Clair, jest
bowiem „Wielkim Defekatorem, (…) zło natomiast jest rozkładem, wypróżnianiem, (…)
organami, które wypluwa na oślep żarłoczna bestia” 31 .
Radykalny artefakt w kontekście aksjologicznym ma zatem zdecydowanie ujemne
konotacje, jest wyrazem porządku „teofanii negatywnej”, jawi się jako rejestr antywartości
nie tylko etycznych, ale też estetycznych. Performerskie działania paraartystyczne
symbolizują więc głęboki kryzys sztuki. Jean Baudrillard diagnozuje współczesność
jako „stan po orgii”. „Gdyby przyszło nam, pisze opisać w skrócie dzisiejszy stan rzeczy
należałoby określić go mianem stanu po orgii. Orgia stanowi eksplozywny moment
nowoczesności, moment wyzwolenia dokonującego się we wszelkich możliwych sferach.
Wyzwolenia politycznego, seksualnego, wyzwolenia sił wytwórczych, wyzwolenia
mocy destrukcyjnych, wyzwolenia kobiet, dzieci, nieświadomych popędów czy
sztuki. Afirmacji wszelkich modeli przedstawienia, wszelkich modeli anty-przedstawienia.
Była to epoka orgii totalnej, orgii realności, racjonalności, seksualności, krytyki
i kontrkrytyki, wzrostu i jego kryzysów. Tym sposobem przemierzyliśmy wszelkie
możliwe drogi produkcji i wirtualnej nadprodukcji przedmiotów, znaków, przekazów,
ideologii i przyjemności. Dzisiaj wszystko już wyzwolono (…)” 32 . Jednakże dostępność
wszelkich znaków, swobody, rozporządzanie mnogością form i pragnień nie wpływa
na wzbogacenie egzystencji i duchowości człowieka, w rzeczywistości, kontynuuje
Baudrillard, „przyspieszamy już wyłącznie w próżni” 33 .
Zachodzące przemiany nasuwają więc pytanie o wartości, naczelną zasadą nie jest
już bowiem rewolucja, ale inwolucja, czyli „zwinięcie wartości”. Triumfalny marsz nowoczesności
nie zrealizował założenia przewartościowania wszystkich wartości, lecz
doprowadził do ich całkowitego „rozproszenia” i „zwinięcia”, co skutkuje „totalnym chaosem”
oraz niemożnością uchwycenia kryteriów zarówno estetycznej, jak i etycznej oceny
stanu rzeczy. Toteż wbrew szerzącej się „epidemii wartości”, wartość jako taka straciła
swe znaczenie – liczne przerzuty wartości, aleatoryczny proces potęgowania, plenienia
i rozpraszania niweczy wszelką możliwość wartościowania. Ocena w kategoriach
piękna i brzydoty, prawdy i fałszu, dobra i zła staje się więc niemożliwa. „Oś dobra, konstatuje
autor książki «Przejrzystość zła», nie przecina już osi zła, niczego nie sposób już
oznaczać w kartezjańskim układzie współrzędnych. Każda cząstka podąża we własnym
kierunku, każda wartość bądź jej ułamek rozbłyskuje jedynie na chwilę na nieboskłonie
symulacji, by natychmiast zapaść się w próżni (…)” 34
29
Tamże, s. 8.
30
Por. tamże, s. 82-83.
31
Tamże, s. 86.
32
J. Baudrillard, Przejrzystość zła. Esej o zjawiskach skrajnych, tł. S. Królak, Warszawa 2009, s. 5.
33
Zob.: tamże, s. 6.
34
Tamże, s. 8-9.