Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Agnieszka Skrobas – Sztuka radykalnego performance w aspekcie aksjologicznym
263
Świadomie czerpie z marginesu, co na przestrzeni aksjologicznej przyjmuje formę
transgresji antywartościowości, przejścia antywartości w wartość. Ponowoczesna
sztuka to wręcz kult zła i brzydoty, która staje się, jak pisze Sylvère Lotringer komentujący
myśl Baudrillarda, „brzydsza od samej brzydoty” (bad, worse, kicz). Brzydotę
podniesiono niejako do drugiej potęgi, pozbawiając ją jakichkolwiek związków
ze swym przeciwieństwem 24 . W tym kontekście performance staje się więc przestrzenią
realizacji antywartości.
Sztuka performance stosuje niekonwencjonalną formę wyrazu, odrzuca tradycję, depcze
normy moralne. W ten sposób urzeczywistnia swobodę artystyczną. W kontekście
performance radykalnego pytam więc o granice wolności artystycznej, w imię której uprawomocnia
się przekraczanie wszelkiego tabu, przekreślanie tradycyjnych paradygmatów
estetycznych i etycznych, profanowanie świętości, deformowanie duchowości, kaleczenie
psychiki i ciała człowieka. „Czy artystyczne działanie tego typu, zastanawia się Karolina
Kukiełko, traktować jako wyraz szeroko ujmowanej wolności sztuki, czy może za
dowód nieuchronnego zbliżania się do jej ostatecznego końca. Czy sięganie po takie – często
drastyczne – środki ekspresji służyć ma wyrażaniu różnych idei, przemyślanych konceptów
twórczych, przełamywaniu «skostniałych» norm (nie tylko estetycznych, ale i moralnych)
wciąż akceptowanych i uznawanych przez społeczeństwo; czy jest to tylko
podążanie drogą po linii najmniejszego oporu po to, by zszokować, wstrząsnąć i oburzyć
publiczność, a przede wszystkim, żeby przyciągnąć jej uwagę” 25 .
Czy wolność była zatem potrzebna, by deprecjonować sztukę i realizować antywartości?
Czy płaszczyzna artystyczna jest usprawiedliwieniem dla działań ujemnych
aksjologicznie, łamiących nie tylko normy estetyczne, ale też moralne i obyczajowe,
a także obowiązujące prawo? Czy swoboda artystyczna nie stała się kamuflażem dla
anomalii ludzi zdeprawowanych? Desublimacja i deestetyzacja są w sztuce potrzebne,
lecz nie mogą stanowić celu samego w sobie, wartości autotelicznej. Fakt, iż rzeczywistość
obfituje w wartości negatywne i okrucieństwo nie upoważnia więc do ich artystycznej
celebracji. Jak zauważa J. Marciniak, „zarówno naturalizm anektujący rzeczywistość,
jak i skrajna autoteliczność sztuki jako wszystko usprawiedliwiającej konwencji,
to źródło niemoralności artysty. Przeprowadzane w celach artystycznych zabiegi
na własnym ciele, epatowanie okrucieństwem (...), gwałcenie psychiki swojej i cudzej
są następstwem niedojrzałości wewnętrznej i braku wyobraźni, nie mówiąc już o braku
poczucia formy i analfabetyzmie plastycznym. (...) Jeżeli sztuka okazuje się skuteczna
jako kaftan bezpieczeństwa i instrument terapeutyczny, niech i tym będzie. Ów
kaftan nie może jednak stać się usprawiedliwieniem bełkotu i agresji, a instrument terapii
– instrumentem moralnego szantażu, bo wówczas diabli wezmą nie tylko sztukę,
lecz i nas” 26 . Toteż hasła „wszystko jest sztuką” czy też „wszystko zasługuje na wystawienie,
łącznie z gwałtem, i mordem”, kopulacją, torturami, unicestwieniem człowieka
i zwierzęcia 27 , należy zdecydowanie negatywnie wartościować. Jak również samą
postawę autora tych słów, Otto Mühla, skazanego za „seksualne wykorzystywanie nieletnich,
gwałty i wymuszanie aborcji” 28 .
24
S. Lotringer, Przedmowa. Rozbójnik w świecie sztuki, [w:] J. Baudrillard, Spisek sztuki. Iluzje
i deziluzje estetyczne z dodatkiem wywiadów o „Spisku sztuki”, tł. S. Królak, Warszawa 2006, s. 22.
25
K. Kukiełko, Estetyka ciała – droga ku wolności czy ku zatraceniu?, http://free.art.pl/pokazpismo/nr37/tekst4.html
26
J. Marciniak, Kiedy sztuka jest niemoralna?, Znak, nr 479 (4), 1995, s. 40.
27
Cyt. za J. Clair, De Immundo. Apofatyczność i apokatastaza w dzisiejszej sztuce, dz. cyt., s. 50.
28
Tamże, s. 51.