Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Krzysztof Arcimowicz – Wizerunki mężczyzn w najpopularniejszych polskich serialach obyczajowych...
26
definicji tego pojęcia, ale najczęściej mówi się o dyskursie jako zdarzeniu komunikacyjnym,
języku w użyciu oraz ujmuje się go jako tekst w kontekście. Termin „tekst”
bywa rozumiany przez badaczy szeroko, w sensie semantycznym jako uporządkowany
system znaków obejmujący mowę lub pismo, obraz, znaki graficzne i dźwiękowe
34 . Teun van Dijk podkreśla osadzenie tekstu w warunkach społecznych. Wedle
holenderskiego naukowca dyskurs jest uwarunkowany kontekstem, ale przyczynia się
do formowania oraz przekształcania owego kontekstu. W ramach dyskursów władza
może być respektowana, ale również kwestionowana i podważana, normy mogą być
modyfikowane i przełamywane 35 . Graeme Burton twierdzi, iż dany rodzaj tekstu może
zawierać wiele różnych dyskursów: jedne mogą być w sprzeczności z innymi, a ideologiczne
pozycje kształtujących dyskurs – różne 36 .
Nieznacznie modyfikując reguły analizy dyskursu sformułowane przez Van
Dijka 37 (głównie z uwagi na temat mojej pracy oraz jej ograniczone ramy), przeanalizuję
sposoby przedstawiania męskości w polskich serialach obyczajowych.
Moim celem jest opisanie najbardziej charakterystycznych wizerunków mężczyzny
oraz ich interpretacja w odniesieniu do kontekstu społeczno-kulturowego. Interesuje
mnie, do jakich wartości związanych z płcią apelują seriale oraz jakie stereotypowe
i niestereotypowe wyobrażenia mężczyzny są w nich obecne.
Żywiciel rodziny i głowa rodziny – tradycyjny dyskurs męskości
Na wstępie należy powiedzieć, iż rodzina zajmuje wśród wartości cenionych przez
Polki i Polaków miejsce wysokie, często najwyższe. Potwierdzają to liczne badania
socjologiczne i nawet, jeśli dziś część młodych ludzi przedkłada samorealizację zawodową
nad rodzinę, nie oznacza to, że rodzina przestała być dla nich wartością 38 .
34
Zob.: D. Howarth, Dyskurs, przeł. A. Gąsior-Niemiec, Oficyna Naukowa, Warszawa 2000, s. 25;
T. van Dijk, Badania nad dyskursem, [w:] tenże (red.), Dyskurs jako struktura i proces, przeł. G. Grochowski,
Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 9-44; L. M. Nijakowski, Mowa nienawiści w świetle teorii
dyskursu, [w:] A. Horolets, Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii, Wydawnictwo Adam Marszałek,
Toruń 2008, s. 113.
35
Por.: T. van Dijk, Badania nad dyskursem, [w:] tenże (red.), Dyskurs jako struktura…, op. cit.,
s. 9-44 oraz P. Górski, Socjolog wobec zagadnień komunikowania. Od analizy zawartości do analizy
dyskursu, [w:] A. Horolets, Analiza dyskursu..., op. cit., s. 107-108.
36
G. Burton, Media and Society, McGraw-Hill Education, Berkshire 2004, s. 54.
37
Po pierwsze, teksty wybrane do analizy powinny występować w swojej autentycznej postaci czy
też w sytuacji użycia zachodzącej w ich oryginalnych kontekstach (w tym wypadku są to odcinki seriali
nagrane z telewizji). Po drugie, naukowiec powinien opisać sposób użycia języka (werbalnego,
wizualnego lub jakiekolwiek innego kodu) w dyskursie w odniesieniu do określonego zjawiska stanowiącego
przedmiot zainteresowań badawczych oraz połączyć tę charakterystykę z opisem sposobu
przedstawiania wybranego przedmiotu (badań) w analizowanym tekście. Po trzecie, dyskurs powinien
być analizowany jako konstytutywna część kontekstów lokalnych i globalnych, społecznych i kulturowych.
Po czwarte, badacza zajmującego się tekstem musi interesować znaczenie. Analizując i próbując
zrozumieć komunikaty, powinien postawić i próbować odpowiedzieć na pytania, takie jak: „O co tu chodzi?”,
„Jaki to ma sens w danym kontekście?”. Ta zasada, którą van Dijk określa mianem „znaczenie
i funkcja”, podobnie jak inne reguły, ma funkcjonalne implikacje, ponieważ prowadzi do poszukiwania
odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego mówi się tu o tym?”. Zob.: T. van Dijk, Badania nad dyskursem, [w:]
tenże (red.), Dyskurs jako struktura…, op. cit., s. 39-42.
38
Badanie przeprowadzone w 2006 roku pokazuje, że wśród wartości najważniejszych w codziennym
życiu znalazły się: szczęście rodzinne – 72% wskazań, praca zawodowa – 52%, zachowanie
dobrego zdrowia – 49% (badani mogli wskazać więcej niż jedną wartość). Znaczenie pracy w życiu Polaków,
oprac. R. Boguszewski, Warszawa grudzień 2006. Badania CBOS „Aktualne problemy i wydarzenia”
zrealizowano w dniach 2-5 listopada 2006 roku na liczącej 979 osób reprezentatywnej próbie
losowej dorosłych mieszkańców Polski.