Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jan Wiktor Sienkiewicz – Pół wieku (po)za granicami polskiej kultury i sztuki...
255
londyńczyków zamieszczono w opublikowanym w 1996 roku Leksykonie sztuki polskiej
XX wieku. Sztuki plastyczne 61 . Odnajdujemy tam takie nazwiska: Jankiel Adler, Henryk
Gotlib, Wojciech Jastrzębowski (w Anglii w latach 1940-1947), Tadeusz Piotr Potworowski
(w Anglii w latach 1949-1958), Franciszka Themerson, Stefan Themerson, Feliks
Topolski i Marek Żuławski. Poza londyńczykami autorzy leksykonu uwzględnili
13 polskich twórców mieszkających na stałe lub czasowo we Francji jak: Henryk Berlewi,
Sasza Blonder, Konstanty Brandel, Roman Cieślewicz, Józef Czapski, Józef Gielniak,
Leopold Gottlieb, Jerzy Kujawski, Roman Opałka, Marek Oberländer, Alina Szapocznikow,
Eugeniusz Zak i August Zamoyski. W leksykonie znalazło się również 8 artystów
tworzących w interesującym nas okresie w Stanach Zjednoczonych 62 : Bolesław
Cybis, Tadeusz Dominik, Andrzej Dudziński, Wojciech Fangor, Ewa Kuryluk, Zygmunt
Menkes, Stefan Mrożewski (Kanada i USA) i Teresa Żarnower oraz Rafał Malczewski
z Kanady i Zofia Stryjeńska tworząca po wojnie w Szwajcarii.
Więcej uwagi poświęcono polskim artystom w Anglii w Słowniku malarzy polskich
od dwudziestolecia międzywojennego do końca XX wieku 63 , który „zawiera informacje
o artystach polskich przede wszystkim działających w Polsce (w jej zmieniających się
granicach politycznych), a także za granicą, lecz w różny sposób uczestniczących w krajowym
życiu artystycznym w ramach różnych ugrupowań i stowarzyszeń” 64 . Jak zaznaczyli
we wstępie autorzy słownika, uwzględniono „przede wszystkim dorobek malarzy
o pozycji niekwestionowanej, utrwalonej w historii sztuki, ale też takich, których
twórczość była reprezentatywna dla rozmaitych kierunków artystycznych czy nawet
technik. Znalazły się tu biogramy twórców, którzy odegrali znaczącą rolę jako pedagodzy,
organizatorzy życia artystycznego, wreszcie tacy, których dzieła cieszą się powodzeniem
na rynku antykwarycznym” 65 . W słowniku odnajdujemy 14 artystów, którzy po
II wojnie światowej na stałe lub przez dłuższy czas mieszkali i pracowali w stolicy lub innych
miastach Wielkiej Brytanii. Są to: Marian Bohusz-Szyszko, Jankiel Adler, Henryk
Gotlib, Mieczysław Tadeusz Janikowski, Stefan Knapp, Władysław Krzyżanowski, Antoni
Markowski, Tadeusz Piotr Potworowski, Zdzisław Ruszkowski, Felicja Szererowa,
Franciszka Themerson, Feliks Topolski, Kazimierz Józef Zielenkiewicz (Caziel) oraz
Marek Żuławski. Poza reprezentantami środowiska artystów polskich w Anglii w omawianym
słowniku znalazło się 27 malarzy polskich tworzących we Francji takich, jak:
Alfred Aberdam, Stanisław Appenzeller, Henryk Berlewi, Aleksander Blonder (Blondel),
Tadeusz Brudzyński, Nadeżda Wanda Chodasiewicz-Grabowska (Nadia Léger), Józef
Czapski, Henryk Epstein, Stanisław Grabowski, Alicja Halicka, Henryk Hayden,
Władysław Jahl, Mójżesz Kisling, Jerzy Kujawski, Zygmunt Landau, Ludwik Lille, Ludwik
Kazimierz Markus (Marcoussis Louis), Szymon Mondzain (Mondszajn), Mela Muter,
Marek Oberländer, Roman Opałka, Zygmunt Schreter (Szreter), Samuel Szczekacz (Zur),
(Dokończenie z poprzedniej strony) Patrz: hasła [w:] Leksykonie Kultury polskiej poza krajem od
roku 1939, Lublin 2000, m.in. Architektura, dz. cyt. s. 14-20. Tam polscy architekci w: Ameryce Płd.,
Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Najnowszą publikacją poświęconą polskiemu architektowi Jerzemu
Szeptyckiemu twórcy „polskiej Częstochowy” w Stanach Zjednoczonych jest praca A. K. Olszewskiego
i I. Grzesiuk Olszewskiej, J. Szeptycki i jego kościoły w Ameryce, Warszawa 2001.
61
J. Chrzanowska-Pieńkos i A. Pieńkosa. Leksykon sztuki polskiej XX wieku. Sztuki plastyczne,
Poznań 1996.
62
O fotograficzne sylwetkach artystów polskich w Ameryce w latach 80. i 90. XX w. można dowiedzieć
się z: C. Czapliński, Artyści polscy w Ameryce 1980-1995, Warszawa 1996.
63
t. 2, wybór i opr. haseł: M. Kitowska-Łysiak, J. Kossowska, M. Sitkowska, Warszawa 2001.
64
Słownik Malarzy polskich od dwudziestolecia międzywojennego do końca XX wieku, dz. cyt., s. 5.
65
Tamże, s. 5.