Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jan Wiktor Sienkiewicz – Pół wieku (po)za granicami polskiej kultury i sztuki...
253
UMK, które gromadzi spuściznę pisarzy, publicystów, wydawców, ludzi nauki i artystów
emigracyjnych, ich księgozbiory, archiwa redakcji czasopism, oficyn wydawniczych
i księgarskich oraz instytucji kulturalno-społecznych działających na emigracji
w XX wieku. W latach 1995-2008, dzięki pomocy wielu wybitnych osobistości polskiego
wychodźstwa (przede wszystkim Stefanii Kossowskiej i Jerzego Giedroycia),
a także współcześnie żyjących za granicą członków tak zwanej młodszej emigracji,
w tym m.in. Maryli Żuławskiej i Jarosława Koźmińskiego, Archiwum Emigracji pozyskało
ponad 300 kolekcji archiwalnych, bibliotecznych i artystycznych z całego
„polskiego” świata 50 , stając się najważniejszym ośrodkiem w Polsce dokumentującym
dorobek kulturalny wychodźstwa polskiego po 1939 roku. Archiwalia gromadzone w Toruniu
są dzisiaj ważnym źródłem dla badań naukowych nad dorobkiem kulturowym
Polaków na emigracji w XX wieku 51 .
W posiadaniu toruńskiego archiwum znajduje się również liczący prawie 10 tysięcy
obiektów zbiór prac malarskich, rzeźbiarskich, grafiki i rysunku oraz obszerna i unikatowa
dokumentacja archiwalna dotycząca działalności prawie 400 artystów plastyków
na emigracji. Od początku istnienia Archiwum Emigracji prowadzi również działalność
wydawniczą, dzięki której badania nad polską emigracją wzbogacane są o teksty publikowane
m.in. w dwóch seriach wydawniczych: Archiwum Emigracji 52 oraz Seria Literacka.
W zakresie plastyki emigracyjnej w oparciu o toruńskie zbiory do roku 2008
zrealizowano kilkanaście znaczących wystaw polskiej sztuki powstałej na emigracji,
m.in. w Toruniu, Krakowie, Warszawie, Bydgoszczy, a także poza granicami Polski:
w Wilnie i Londynie 53 .
Pośród pozycji, które ukazały się w Toruniu w latach 1995-2009, cenna jest zwłaszcza
dla historyków sztuki, przygotowana do druku i opatrzona wstępem przez Mirosława
50
Liczba ta zwiększyła się m.in. dzięki pozyskanemu w styczniu 2010 roku archiwum po Jerzym
Pietrkiewiczu oraz materiałom archiwalnym i dziełom sztuki z kolekcji Jana Kępińskiego z Londynu.
51
Por. informacje o Archiwum na stronie: http/www. bu.uni.torun.pl, stan z 13 stycznia 2008 r.
52
Jako pierwsze ukazały się: „Wiadomości” i okolice. Szkice i wspomnienia, t. 1, opr. i red. M. A. Supruniuk,
Toruń 1995, oraz „Wiadomości” i okolice. Szkice i wspomnienia, t. 2, opr. i red. M. A. Supruniuk,
Toruń 1996. Oba tomy, inicjujące serię Archiwum „Wiadomości” (obecnie Archiwum Emigracji)
redagowane przez S. Kossowską i M. A. Supruniuka są zbiorem szkiców historyczno-literackich poświęconych
londyńskim Wiadomościom uzupełnionych o oryginalne teksty wspomnieniowe żyjących
emigracyjnych współpracowników tygodnika i świadków jego emigracyjnych dziejów. Ponadto ukazały
się: Archiwum Emigracji. Studia, Szkice, Dokumenty, red. J. Kryszak i M. Supruniuk, z. 1-2. Toruń
1998-1999. W dwóch niniejszych zeszytach tego pierwszego w Polsce czasopisma naukowego poświęconego
kulturze i dziejom emigracji polskiej po 1939 roku znalazły się przede wszystkim teksty poświęcone
polskim pisarzom i poetom tworzącym na emigracji. Nie zabrakło też miejsca dla polskich
artystów: Stanisław Frenkiel, Władysław Szomański, Jan Lebenstein czy też tekstów poświęconych
Seminarium Kultury i Historii Polski w Uppsali. Cennym przewodnikiem po toruńskich zbiorach emigracyjnych
jest publikacja: Zbiory i prace dotyczące emigracji i Polonii w Bibliotece Uniwersyteckiej
w Toruniu. Informator, red. M. A. Supruniuk Toruń 1999, będąca tomem 10 serii redagowanej przez Bibliotekę
Narodową zawierającą m.in. pełną informację o zbiorach archiwalnych Archiwum Emigracji
Biblioteki UMK w Toruniu. Ponadto, również dla historyka sztuki, interesujące mogą być publikacje
toruńskiej placówki, jak: K. Muszkowski, Notatki londyńskie (1993-1997), Toruń 1997. Tom ów jest
zbiorem artykułów i felietonów drukowanych w polskiej prasie emigracyjnej w Wielkiej Brytanii zawierającym
wiele cennych informacji biograficznych i wspomnieniowych, m.in. na temat Jana Badeniego,
Mieczysława Grydzewskiego, Edwarda Raczyńskiego i Stefanii Kossowskiej; S. Kossowska,
Przyjaciele i znajomi, Toruń 1998. Kryterium doboru tekstów zawartych w tej publikacji był ciepły,
emocjonalny stosunek autorki do opisywanych osób. Stąd wśród przyjaciół i znajomych Stefanii Kossowskiej,
oprócz wybitnych postaci literatury, polityki czy kultury polskiej, są osoby, których dokonań
czy nazwisk próżno by szukać w podręcznikach literatury czy historii polskiej.
53
Patrz: Katalogi wystaw, m.in. na stronie Archiwum: http://www.bu.uni.torun.pl, stan z 14 stycznia 2009 r.