Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Krzysztof Arcimowicz – Wizerunki mężczyzn w najpopularniejszych polskich serialach obyczajowych...
25
To założenie jest słuszne, ale w odniesieniu tylko do niektórych przekazów medialnych.
Jak sądzę, wśród głównych czynników, które mają wpływ na kształt treści przekazywanych
w serialach telewizyjnych typu soap opera należy wymienić: twórców
i nadawców, oczekiwania odbiorców, kontekst społeczno-kulturowy (w którym powstają
produkcje) oraz konwencję gatunkową. Opera mydlana dla nadawcy i producenta
jest narzędziem do uzyskania jak najwyższych wskaźników oglądalności.
Znaczna część pracy nad tego typu serialami jest standaryzowana, ma kolektywny „fabryczny”
charakter 27 . Zakładam, że wzory męskości w serialach telewizyjnych w dużym
stopniu odpowiadają wyobrażeniom dotyczącym ról i zachowań mężczyzn oraz że serialowe
wzorce relacji między płciami odzwierciedlają częściowo strukturę społeczną.
Polskie wieloodcinkowe seriale obyczajowe nie są prostą socjografią, ale można je
określić mianem zwierciadła chodzącego po gościńcu. Ilona Łepkowska i Jerzy Uszyński
podkreślają, iż zawartość komunikatów wysyłanych do widza za pomocą odcinkowych
opowieści wcale nie jest poznawczo i aksjologicznie obojętna. Przemycany
w nich – świadomie i nieświadomie – obraz otaczającego świata nie jest neutralny.
Scenarzyści, budując historie serialowe, opierają je na zestawie zasadniczych wartości
stanowiących fundament życia. Mogą to być wartości im bliskie, związane z ich światopoglądem,
ale bywa też i tak, że scenarzysta, pisząc scenariusz, „nagina” swój światopogląd
w kierunku oczekiwań nadawców i widzów 28 .
Badacz analizujący seriale telewizyjne musi sobie zdawać sprawę, iż dany tekst
kulturowy może generować różne znaczenia. Stuart Hall w fundamentalnym eseju
Encoding/decoding podkreśla, iż możliwa jest asymetria procesu kodowania i dekodowania
29 . Według Johna Fiske treści niesione przez środki masowej komunikacji
są w zasadzie polisemiczne 30 . Należy jednak zauważyć, że w przekazie często
zawarte jest tak zwane „kodowanie preferencyjne”, czyli znaczenie, które twórca
chciałby, aby odbiorca odpowiednio odczytał i zrozumiał 31 . Zgadzam się z Robertem
Allenem, który uważa, iż opera mydlana może generować różne poziomy znaczeń,
że nawet, jeśli nie jest tekstem w pełni otwartym, to z pewnością nie jest też
tekstem zamkniętym 32 . Problem analizy seriali telewizyjnych typu soap opera polega
również na tym, że jest to gatunek nie posiadający narracyjnego zamknięcia,
opery mydlane nie kończą się jak film czy inne seriale. Ponadto w istotę tego gatunku
telewizyjnego jest wpisany konflikt: związki i rodziny się rozpadają, a następnie
– niektóre z nich – scalają, by ponownie się rozpaść. W serialach dokonuje
się też szereg niespodziewanych zwrotów akcji. Analizy dotyczące pewnego okresu
po emisji następnych odcinków mogą się zdezaktualizować, dlatego ważne jest
określenie, jakie części serialu są analizowane 33 .
W niniejszych badaniach wykorzystałem metodę analizy dyskursu. Nie ma jednej
27
Por.: Ł jak Łepkowska. Z Iloną Łepkowską rozmawia Andrzej Opałka, Prószyński i S-ka, Warszawa 2010,
s. 186; P. Nowicki, Co to jest telenowela..., op. cit., s. 147; A. Kisielewska, Polskie tele-sagi..., op. cit., s. 284.
28
J. Uszyński, Serial epoki przemysłowej, [w:] J. Uszyński, Polskie seriale…, op. cit., s. 17; Ł jak Łepkowska.
Z Iloną Łepkowską rozmawia Andrzej Opałka, Prószyński i S-ka, Warszawa 2010, s. 155, 197.
29
Zob.: S. Hall, Kodowanie i dekodowanie, Przekazy i Opinie, nr 1-2, 1987, s. 58-72.
30
J. Fiske, Television Culture, Routledge, London-New York 1989, passim.
31
Por.: T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, s. 189; S. Hall, Kodowanie i dekodowanie…,
op. cit.
32
R. C. Allen, On Reading Soaps: A Semiotic Primer, [w:] C. Lee Harrington, D. D. Bielby, Popular
Culture: Production and Consumption, Blackwell Publishing, Oxford 2001, s. 238.
33
Moja analiza kończy się na premierowych odcinakach wyemitowanych do 19 marca 2010 roku
(Barwy szczęścia – odcinek 405, Klan – 1860, M jak miłość – 732, Na dobre i na złe – 401).