Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jan Wiktor Sienkiewicz – Pół wieku (po)za granicami polskiej kultury i sztuki...
247
Na przełomie lat osiemdziesiątch i dziewięćdziesiątych XX wieku zarówno upadek
muru berlińskiego, jak i nowa sytuacja geopolityczna w Europie przyniosły ze sobą nadzieję
na poważne i systemowe badania naukowe w zakresie polskiej kultury artystycznej
na emigracji, w tym szczególnie na polu sztuk plastycznych, które zmierzałyby do
pełnego rozpoznania oraz upowszechnienia w Polsce, jak i poza granicami kraju osiągnięć
polskiej emigracji artystycznej, a w szczególności dorobku polskich malarzy, rzeźbiarzy
i grafików. W rzeczywistości proces ten na polu sztuk plastycznych (albowiem
na przykład badania nad polską literaturą emigracyjną są znacznie bardziej zaawansowane)
na przestrzeni mijających dwóch dziesięcioleci i dzisiaj uwarunkowany jest wieloma
ograniczeniami. Przede wszystkim nie pojawiła się po 1989 roku w żadnym
środowisku w kraju (naukowym czy muzealniczym) inicjatywa lub program, który zakładałaby
potrzebę badań nad plastyką polską na emigracji – wyszukiwania, zabezpieczania,
gromadzenia, dokumentowania i systemowego opracowywania tego dorobku.
Jednostkowe inicjatywy badaczy, zwłaszcza młodego po 1989 roku pokolenia historyków
sztuki i archiwistów, stanowiły jedynie kroplę w morzu potrzeb tym bardziej, że
upływający czas nie był sprzymierzeńcem w tej materii. W ostatniej dekadzie XX wieku,
zwłaszcza w interesującym nas środowisku brytyjskim, znacznie uszczupliło się grono
polskich plastyków, którzy już w okresie osiedlania się w Anglii na przełomie lat czterdziestych
i pięćdziesiątych XX wieku w większości byli trzydziesto- i czterdziestolatkami.
Wiele archiwaliów z polskich pracowni artystycznych i prywatnych zbiorów,
zwłaszcza na przełomie tysiącleci, uległo rozproszeniu. Bezpowrotnie odeszli również
od nas w minionym dwudziestoleciu prawie wszyscy twórcy tak zwanego Polskiego
Londynu. Niemniej jednak podjęte jeszcze w końcu lat osiemdziesiątych XX wieku
przez kilku naukowców m.in. ze środowisk akademickich Torunia i Lublina badania
zjawisk artystycznych na gruncie brytyjskim stały się dobrym początkiem prowadzonych
dzisiaj już w znacznie szerszej skali, zwłaszcza w środowisku toruńskim, badań
nad polską emigracją artystyczną w Wielkiej Brytanii. Dzięki tym inicjatywom polscy
artyści w Londynie są dzisiaj w poważnym stopniu rozpoznawani, a niektóre ich
dzieła otrzymały na przestrzeni ostatnich lat naukowe polskojęzyczne opracowania.
Badania te zauważone zostały także przez brytyjskich historyków sztuki, czego wyrazem
jest opublikowana w 2008 roku książka Douglasa Halla Art in Exile: Polish Painters
in Post-War Britain 3 zawierająca naukowe eseje obejmujące życie i dokonania artystyczne
kilkunastu artystów polskich i Polaków żydowskiego pochodzenia tworzących
przede wszystkim na terenie Szkocji zarówno w okresie drugiej wojny światowej, jak
i przez wiele lat po jej zakończeniu.
Po raz pierwszy o polskich artystach w Anglii pisał w 1944 roku Czesław Poznański
w wydanej nakładem Nowej Polski broszurę Polish Artists in Great Britain 4 poświęconej
twórczości 21 polskich malarzy i rzeźbiarzy. Rok później, w 1945 roku,
londyński periodyk The Studio cały numer tego pisma poświęcił polskiej sztuce, co
traktować można było wówczas jako duży ukłon w stronę Polski w ogóle 5 . Od tej daty
na mało jednak ambitny i skromny katalog o polskiej sztuce w Wielkiej Brytanii trzeba
było czekać aż do 1970 roku, kiedy to z okazji Pierwszego Kongresu Współczesnej Nauki
i Kultury na Obczyźnie, jaki miał miejsce w Londynie, opublikowano zredagowaną przez
Halinę Sukiennicką Polską sztukę współczesną na obczyźnie 6 . Kolejne dwie publikacje
dotyczące polskich artystów w Wielkiej Brytanii ukazały się w latach osiemdziesiątych
3
Wydawnictwo Sansom & Company.
4
Londyn 1944.
5
Por. także: D. Wróblewska, Wokół Londynu, [w:] Między Polską a światem. Kultura emigracyjna
po 1939 roku, red. M. Fik, Warszawa 1992, s. 302.
6
Londyn 1970.