Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Katarzyna Saniewska-Popiołek – Płynność granic między sztuką a medycyną...
235
często złamanie pewnego uchwytnego pojęciowo porządku – to przekroczenie granicy
wyobraźni, granic zmysłów naszej – synestetycznej wszak – percepcji. Nie bez przyczyny
Robert Kuśmirowski pisze o pracach Łukasiewicza, że są utrzymane w tonacji molowej.
Faktycznie bowiem brązowe laserunki, tak charakterystyczne w twórczości artysty,
zdają się oddziaływać nie tylko na nasz wzrok, ale także stają się wręcz słyszalne,
odczuwane jak drżenie czy głęboki, przejmujący ton. Nie przypadkiem zatem mówi
się, że sztukę „czujemy przez skórę”, że czujemy ją „w brzuchu”. W tym skojarzeniu
możemy odnaleźć bezpośrednie, zapoczątkowane uzbrojoną w miecz ręką Apollina,
zetknięcie sztuki i medycyny. Nie ma więc przesady w stwierdzeniu, że medycyna narodziła
się dzięki sztuce. Co więcej, przez pierwsze „mityczne” cesarskie cięcie. Brzemienna
Koronis zdradziła bowiem Apolla z cudzoziemcem z Arkadii. Wcześniej przeczuwający
coś Apollo, chcąc cały czas mieć pieczę nad poczynaniami swej ukochanej,
umieścił przy niej jako lotną straż przyboczną, a jednocześnie szpiega, białego kruka.
Ten, ujrzawszy, co zaszło, niezwłocznie pospieszył powiadomić Apolla. Jednak jako
posłaniec przynoszący złe wieści został obrzucony nie tylko plektronem od apollińskiej
liry, ale spojrzeniem pełnym nienawiści tak czarnej, że jego białe pióra zmieniły
barwę. Apollo w szale gniewu i zazdrości zwrócił się do Artemidy, by ta za pomocą
strzały wymierzyła sprawiedliwość niewiernej Koronis, która po ugodzeniu strzałą
zdążyła jeszcze tylko wyszeptać Apollinowi, że, zabijając ją, uśmierca także swojego
syna. Kiedy ciało Koronis zaczynało już płonąć na stosie pogrzebowym, patron sztuk
wydobył na świat boga medycyny Asklepiosa. 2 Tym jednym gestem, poprzez przecięcie
skóry swojej niewiernej kochanki, dokonał symbolicznego otwarcia granicy pomiędzy
dziedzinami sztuki i medycyny.
Działania Asklepiosa unaoczniają, jak wielkie możliwości dawać może przekraczanie
granic dyscyplin, choć czasami może ocierać się to o przekraczanie granic kompetencji.
Ucznia Chejrona uznajemy bowiem za nieustraszonego podróżnika pomiędzy
światem żywych,a światem umarłych. Korzystając z biegłości w sztuce leczenia, nie
wahał się przekraczać płynnej granicy życia i śmierci. Przywracając zmarłych do życia,
przyczyniał się jednak do tak znacznego wyludnienia Krainy Umarłych, że pretensje
do niego zaczął mieć Hades. Ostatecznie więc Asklepios został za przekraczanie granic
rażony piorunem przez Zeusa. Mimo że tym sposobem Kraina Umarłych powróciła
do równowagi, problem przekraczania granic i kompetencji pozostał nadal żywy.
Zarzut, jaki pojawia się niejednokrotnie pod adresem interdyscyplinarności, to podejrzenie
o powierzchowność badań. W imię tego zarzutu interdyscyplinarność badań
sprowadzać miałaby się do wirtuozerskiej żonglerki pojęciami wyciętymi z wielu dyscyplin
i na chybił-trafił rozrzuconymi niby papierki na podłodze pracowni Henri Matisse'a.
W interesującym mnie aspekcie chodzi o ukazanie przepływu wiedzy z jednej
dziedziny do drugiej dzięki swobodnej cyrkulacji, w skutek czego praktyka medyczna
widzi człowieka „całościowo” jak sztuka „całościowo” postrzega dzieło.
Jako początek swoich rozważań chciałabym zadać pytanie o to, w którym miejscu
kończy się kreacja artystyczna, a zaczyna swobodny wypływ niekontrolowanych obrazów,
których źródłem jest nieświadomość? W którym natomiast momencie pęka
jakaś niewidoczna tama i powódź obrazów z nieświadomości zalewa nasz umysł chorobliwą
falą? Wydaje się to szczególnie trudno uchwytne w wypadku prac operujących
stylistyką zbliżającą je niebezpiecznie do tego, co Noemi Madejska nazywa „schizofrenicznym
surrealizmem”. Czy być może obraz Łukasiewicza zatytułowany Pnącze
2
A. Szczeklik, Katharsis. O uzdrowicielskiej mocy natury sztuki, Znak, Kraków 2008, s.31.