Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
V
230
Zaprezentowane powyżej wybrane poglądy odnoszące się do człowieka i jego niektórych
czynności, jakie są charakterystyczne dla współczesnego przyrodoznawstwa,
mogą być uznane przez niektórych (a już na pewno humanistów) za kolejną opowieść.
Opowieści czy teorie tworzone przez dyscypliny humanistyczne i przyrodnicze
są, używając języka współczesnej filozofii nauki, niewspółmierne ze sobą. Między
nimi nie zachodzą żadne relacje typu logicznego. Toteż trudno byłoby bez popadania
w sprzeczność logiczną zredukować jedne do drugich. Podobnie trudno (biorąc pod
uwagę współczesną metodologię) oszacować, które z nich są bardziej wiarygodne
pod względem poznawczym (prawdziwe, realistyczne itp.).
Jak widzieliśmy, „kłótnie” naturalistów z antynaturalistami koncentrowały się głównie
na tym:
1) która sfera rzeczywistości (natura czy kultura) jest podstawową formą bytu, a która
jest pochodną tego bytu podstawowego. Inaczej mówiąc, którą sferę można zredukować
do drugiej?
2) które metody badawcze powinny mieć charakter uniwersalny w nauce: naturalistyczne
czy antynaturalistyczne?
W świetle współczesnej filozofii, metodologii czy socjologii o wyborze danej teorii
decydują nie tylko kryteria poznawcze, lecz również (a w przypadku humanistyki
przede wszystkim) polityczne, etyczne i estetyczne. Nade wszystko jednak (w przypadku
przyrodoznawstwa głównie) – kryteria pragmatyczne. Przyrodoznawstwo (i dyscypliny
pochodne) produkują sądy o potencjalnej efektywności technologicznej (bezpośrednio
albo pośrednio). Tak więc większa użyteczność przesądza zwykle, że respektujemy
takie, a nie inne teorie. I jest to stanowisko pragmatyczne. Współczesną jego
wersję zawdzięczamy przede wszystkim filozofom amerykańskich takim, jak Quine,
Putnam, Rorty, Davidson czy Fish.
Interesujące tu nas kwestie z punktu widzenia neopragmatyzmu przedstawiać by się
mogły następująco: nauka, zdaniem pragmatystów, nie jest żadnym szczególnym rodzajem
ludzkiego poznania. Nie koresponduje ona z rzeczywistością. Jest natomiast narzędziem
skutecznego (sprawnego) poruszania się w niej. Jedne sądy przedkładamy nad inne wtedy,
gdy za ich pomocą lepiej (skuteczniej) radzimy sobie z rzeczywistością. 34 Myślenie o świecie
jest zdeterminowane przez język rozumiany: nominalistycznie. Nie da się wyjść poza
język ku jakiemuś innemu światu. Istnienie takiego zaczyna być już niezrozumiałe – podobnie
jak pojęcie prawdy jako korespondencji sądów z rzeczywistością.
Uczony pragmatysta rezygnuje z tradycyjnego słownika nauki, w szczególności
z różnych opozycji typu: podmiot-przedmiot, teoria-doświadczenie, analityczne-syntetyczne,
pozór-istota, empiryzm-racjonalizm, naukowe-nienaukowe itp.
W pragmatyzmie zaciera się granice między różnymi dyscyplinami, np. między humanistyką
a przyrodoznawstwem. Co więcej, zaciera się granice między różnymi dziedzinami
ludzkiej aktywności, np. między nauką a sztuką czy nauką a literaturą. W teorii
poznania króluje jednak tzw. epistemologia znaturalizowana. Dla pragmatysty poglądy
naturalistyczne i antynaturalistyczne będą tylko dwoma językami opisu w sumie tego
samego zjawiska – choć zakłada się tam, że istnieją tylko zdarzenia fizyczne.
34
Richard Rorty, Konsekwencje pragmatyzmu, tłum. M. Szczubiałka, Warszawa 1998, s. 11.