Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Krzysztof Arcimowicz – Wizerunki mężczyzn w najpopularniejszych polskich serialach obyczajowych...
23
Badania przeprowadzone w dekadzie lat 90. XX wieku w pięciu krajach europejskich
(Grecji, Holandii, Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii) dotyczące najbardziej popularnych
lokalnych oper mydlanych pokazały, że różnią się one od produkcji pochodzących
ze Stanów Zjednoczonych zarówno pod względem formy, jak i treści 16 .
Serial telewizyjny jest gatunkiem historycznie i kulturowo zmiennym. Jane Feuer
uważa, że brytyjskie opery mydlane zrywają z modelem melodramatycznym na rzecz
„realizmu społecznego” 17 . Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż opera mydlana
przestaje być gatunkiem kobiecym. Obecnie około 40% widowni najpopularniejszych
polskich seriali stanowią mężczyźni 18 .
Przełomowe znaczenie dla badań nad płcią miało wprowadzenie na przełomie lat
60. i 70. XX wieku do nauk humanistycznych i społecznych podziału na płeć biologiczną
(sex) i płeć kulturową (gender) 19 . Rozróżnienie na sex i gender przyczyniło
się do odkrycia, że wiele zachowań kobiet i mężczyzn uważanych za pochodną biologii
w rzeczywistości jest zdeterminowanych czynnikami społeczno-kulturowymi.
W drugiej połowie lat 70. minionego stulecia w USA zaczęły się formować studia
nad męskością (men’s studies lub masculinity studies), które można postrzegać jako
naturalną konsekwencją podjęcia badań nad kobiecością 20 .
Jedną z najbardziej znanych teorii dotyczących męskości stworzył R.W Connell.
W pracy Masculinities pisze on, że gender jest kategorią zmienną historycznie
i kulturowo, stanowi kategorię regulującą praktyki społeczne. Autor stwierdza, że
we współczesnych społeczeństwach zachodnich funkcjonuje więcej niż jeden model
męskości. W odniesieniu do praktyk społecznych i genderowych istniejących w kulturze
Zachodu australijski socjolog wskazuje na cztery zasadnicze wzorce męskości:
hegemonię, podporządkowanie, uwikłanie oraz marginalizację. Connell, wychodząc
od teorii hegemonii sformułowanej przez Antonio Gramsciego, zakłada, iż mężczyźni
zajmują hegemoniczną pozycję w ustanawianiu wzorców zachowań płciowych oraz
relacji między płciami. „Męskość hegemoniczna może być definiowana jako konfiguracja
praktyk genderowych, które akceptują i legitymują patriarchat, gwarantując
jednocześnie dominującą pozycję mężczyzn i subordynację kobiet” 21 .
Przemyślenia Connella są trafne, ale chciałbym zaproponować własną koncepcję.
Można powiedzieć, że obecnie w kulturze Zachodu istnieją dwa konkurujące ze sobą
paradygmaty męskości 22 . Tradycyjny paradygmat ujmuje męskość jako dominację
16
T. Liebes, S. Livingstone, European Soaps Operas. The Diversification of a Genre, [w:] Communication
Theory and Research. An EJC Anthology, red. D. MqQuail, P. Golding, E. de Bens, Sage
Publications, London-Thousand Oaks-New Delhi 2005, s. 235-254.
17
Por.: J. Feuer, Badania gatunków a telewizja, [w:] R. C. Allen, Teledyskursy. Telewizja w badaniach
współczesnych, przeł. E. Stawowczyk, Wydawnictwo Szumacher, Kielce 1998, s. 150-151.
18
Podobną tendencję zauważono w innych krajach, np. w Wielkiej Brytanii. Zob.: D. Gauntlett
i A. Hill, TV Living…, op. cit., s. 210-245; Oglądalność polskich i zagranicznych seriali..., op. cit.
19
Zob.: D. Glover, A. Caplan, Genders, Routledge, New York 2000, s. XIX-XXVIII; R. Stoller,
Sex and Gender, Hogarth, London 1968. Wraz z rozwojem badań nad płcią w latach 80. i 90. XX wieku
pojawiły się prace kwestionujące zasadność podziału na płeć biologiczną i płeć kulturową, sugerujące,
iż płeć biologiczna jest – w pewnym sensie – również konstruktem kulturowym. Zob.: Judith Butler,
Uwikłani w płeć, przeł. Karolina Krasuska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2008.
20
Zob.: H. Brod, Introduction. Themes and Theses of Men’s Studies, [w:] The Making of Masculinities.
The New Men’s Studies, red. H. Brod, Routledge, New York 1992, s. 1-17; M. S. Kimmel, Rethinking
Masculinity. New Directions in Research, [w:] Changing Men. New Directions in Research on
Men and Masculinity, red. M. S. Kimmel, Sage Publication, Newbury Park 1987, s. 9-24.
21
R. W. Connell, Masculinities, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1995, s. 77.
Connell poddał się operacji zmiany płci i obecnie funkcjonuje jako kobieta.
22
Zob.: K. Arcimowicz, Obraz mężczyzny w polskich mediach. Prawda – fałsz – stereotyp, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.