Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
IV
226
Żadna nauka nie jest samowystarczalna. Kulturoznawstwo także. Teza ta wydaje
się banalna. Jednakże praktyka w ramach kulturoznawstwa temu przeczy. Przedstawiciele
tej dyscypliny rzadko wykorzystują ustalenia innych grup nauk. Zapewne jest
wiele powodów, dla których tak czynią. Ja bym wskazał na trzy powody tego stanu rzeczy:
etyczny, polityczny i intelektualny. Niektórym trudno jest się pogodzić, że moralność
może mieć np. podłoże genetyczne (np. altruizm) i że to, co stworzyła natura,
musi być dobre. Jeszcze trudniej jest respektować pogląd, że nasze zachowanie jest
w dużym stopniu uwarunkowane przez przebytą drogę ewolucyjną. Przeciwnicy tego
poglądu uważają, że jeśli coś jest wrodzone, to potem trudno jest to zmienić. Trzeci
powód ma zupełnie inny charakter. Współczesne przyrodoznawstwo jest, jak wiadomo,
silnie zmatematyzowane. Nie oparły się też temu biologia czy psychologia.
Powszechna (i to nie tylko w naszym kraju) nieznajomość matematyki u humanistów
powoduje, że znaczna część dorobku intelektualnego ludzkości pozostaje poza
możliwościami jego recepcji wśród przedstawicieli nauk o kulturze.
Wielu przedstawicieli nauk przyrodniczych (i to nie tylko zwolennicy Trzeciej Kultury)
zauważa, że „większość nauk społecznych rozwija się tak, jak gdyby dzieło Karola
Darwina O powstawaniu gatunków z 1859 roku nigdy nie zostało opublikowane.
Dzieje się tak oczywiście nieprzypadkowo, ponieważ nauki społeczne zakładają a priori,
że kultura człowieka jest produktem jego wolnej woli i inwencji, a społeczeństwo nie
jest wytworem ludzkiej psychiki, lecz odwrotnie […] Niestety tak nie jest.” 20 Zatem zapytajmy,
jak jest – oczywiście z punktu widzenia tej drugiej strony barykady.
Poglądy na człowieka i jego kulturę, jakie są kreślone przez przyrodoznawców odbiegają
od XIX-wiecznego ewolucjonizmu w wielu aspektach dość znacznie. Jeśli się
nawiązuje do Karola Darwina, to raczej z „ducha” aniżeli z litery. Karolowi Darwinowi
zawdzięczamy przede wszystkim ogólną ideę, że organizmy zwierzęce powstały w ciągu
długotrwałego procesu trwającego przez miliony lat – zwanego ewolucją. Miała
ona mieć charakter samorzutny, przypadkowy i nieukierunkowany, a nie być dziełem
jakiegoś z góry założonego planu czy inteligentnego projektu. Darwinowi (mimo że
zgromadził przez 20 lat pokaźny materiał empiryczny) brakowało dowodów na dziedziczenie
określonych cech drogą pozakulturową. Nie potrafił określić wariantów cech
adaptacyjnych i jak te nowe cechy mogą rozprzestrzeniać się w następnych pokoleniach.
Zarys tego zjawiska przedstawił Grzegorz Mendel. Wprowadził on pojęcie genu,
za pomocą którego ma się odbywać dziedziczenie określonych cech przez kolejne pokolenia
danych gatunków. Jednakże dopiero w roku 1953 Watson i Crick pokazali, jak
może tworzyć się każdy organizm i jak wygląda zapis instrukcji kodowania białek niezbędnych
do budowy każdego organizmu. Nazwali go kodem DNA. Od tego momentu
rozpoczął się zupełnie nowy etap badań i to nie tylko w biologii, którego ostatnim
aktem było, jak dotychczas, rozszyfrowanie genomu ludzkiego. Hamilton zmodyfikował
teorię Darwina koncepcją doboru krewniaczego (lata sześćdziesiąte), a R. Dawkins
wprowadził w obieg naukowy tzw. punkt widzenia genu (lata siedemdziesiąte).
Ten angielski biolog w nawiązaniu do swego rodaka (Hamiltona) zasugerował, że jeśli
ciało jedynie wzrasta, a geny się stale replikują, to ciało należałoby traktować jako
stworzone przez geny dla ich skuteczniejszej replikacji właśnie. W swej najgłośniejszej
książce (z roku 1976) tak o tym pisał: „Są w tobie i we mnie; stworzyły nas, nasze ciała
20
Matt Ridley: Czerwona królowa, Rebis, Poznań 1999, s. 15.