Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
223
różnych dyscyplin humanistycznych zapewne zgodziłaby się z poglądem, że:
1) człowiek jest wytworem środowiska, którego głównym elementem jest kultura,
2) kultura jest bytem autonomicznym i nie ma przekonujących dowodów, że wygenerowała
ona z natury,
3) człowiek posiada pewne właściwości przekazywane drogą genetyczną, lecz są
to głównie cechy anatomiczno-fizjologiczne,
4) człowiek zatem nie posiada jakiejś stałej natury danej mu przez np. Stwórcę
(jak chcą kreacjoniści) bądź przyrodę,
5) umysł (czy rozum) człowieka jest jak niezapisana karta, na której środowisko
(głównie kultura) zapisuje swoje wzorce i wartości,
6) wychowując się w różnych kulturach ludzie przejawiają odmienne zachowania, wartości,
reguły, przekonania czy role płciowe; odmiennie także postrzegają rzeczywistość,
7) człowieka i jego świat można radykalnie zmienić – dzięki wychowaniu, edukacji
czy odpowiedniej polityce.
III
Reakcją na „totalitarne” zapędy opcji kulturalistycznej, a szczególnie postmodernistycznej
humanistyki postulującej swoisty rodzaj redukcji przyrodoznawstwa do dyscyplin
humanistycznych i społecznych jest m.in. idea Trzeciej Kultury, która została
w latach dziewięćdziesiątych XX stulecia wysunięta przez grono czołowych badaczy
przyrody, głównie z kręgu anglosaskiego. Jednakże gra toczy się o coś znacznie większego.
Dla przyrodników nie tylko nie do przyjęcia jest kulturalistyczne widzenie przyrodoznawstwa,
ale także podważanie roli praktyki naukowej w społeczeństwie i rangi
badań naukowych, jak to niekiedy czynią postmoderniści, zrównując je z innymi rodzajami
wiedzy. Nie do przyjęcia jest także relatywizm, odejście od racjonalności, rozluźnienie
kryteriów demarkacji wiedzy naukowej od nienaukowej i spory liberalizm co
do metod, sposobów uzasadniania twierdzeń, krytyki naukowej itd. – nie mówiąc już
o tradycyjnych zarzutach wysuwanych przez przyrodoznawców wobec humanistów
typu: mniej precyzyjny język prac naukowych tych ostatnich wynikający z niechęci do
matematyki i logiki, preferowanie bardziej „miękkich” metod badawczych, brak należytego
(czyt. empirycznego) uzasadniania zdań naukowych, większy subiektywizm i przemycanie
sądów wartościujących, a także uwikłanie niektórych uczonych humanistycznych
w bieżącą politykę (np. w przypadku badań historycznych czy genderowych). Stąd
przyznawanie mniejszej rangi pracom humanistycznym, zarzuty braku profesjonalizmu
i postulaty metodologicznej reformy poszczególnych dziedzin humanistyki.
Niektórzy przyrodoznawcy walczą o, jak to określają, trzecią kulturę. 11 Jej idea narodziła
się na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Za jej symboliczny początek
uchodzi artykuł autorstwa Johna Brockmana zatytułowany Powstaje trzecia kultura
(ukazał się w jego biuletynie: Edge w roku 1991). Można zaryzykować stwierdzenie,
że mamy, w przypadku tego ruchu, wręcz do czynienia z jakby nowym paradygmatem
(w sensie kuhnowskim) myślenia o świecie, nauce i etyce. Członków owego paradygmatu
łączy głównie przyrodnicze wykształcenie (choć spotyka się tam i humanistów),
wspólny system wartości odwołujący się do tradycji laickiej, a nade wszystko
jasno sprecyzowana idea nauki i jej roli w społeczeństwie.
11
Jej nazwa nawiązuje do książki C. P. Snowa: The Two Cultures (1959), w której autor przeciwstawia
tradycyjnych humanistycznych intelektualistów naukowcom. Mieli by oni tworzyć odpowiednio:
pierwszą i drugą kulturę.