Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
221
i dlatego podatnym na transformacje, co jest najczęstszym celem różnych ruchów lewicowych.
Z tych dwóch przesłanek wyprowadza się następne – typu:
3) człowiek jest produktem kultury,
4) wyjątkowość człowieka zasadza się na posługiwaniu się językiem (stanowi on
główny składnik kultury) oraz posiadaniu zmysłu moralnego,
5) świat ma charakter językowy, inaczej jest tekstem,
6) wszelka wiedza ma historyczny, kulturowy i lokalny charakter,
7) kultura jest formą władzy (jak zwykł mawiać Foucault) kreującą wszelkie podmioty
i byty będące następnie przedmiotem zainteresowania nauki, która jednakże nie
bada ich jako przedmiotu – tylko konstruuje (pisze) np.: kulturę, historię czy społeczeństwo
i przyrodę ( np. w celach polityczno-emancypacyjnych, estetycznych bądź pragmatycznych).
Ponadto,
8) brak wyraźnej metody nie dyskwalifikuje już humanistów i trudniej już traktować
te dyscypliny jako gorzej rozwinięte nauki przyrodnicze. Nie muszą już oni (humaniści)
naśladować fizyków 4 ,
9) postmoderniści są przeciwnikami wszelkich fundamentalizmów i redukcjonizmów,
są zwolennikami (w życiu społecznym) totalnego egalitaryzmu zakładającego,
że między ludźmi nie ma żadnych różnic,
10) są nieufni wobec prób wywodzenia kultury z natury i uważają, że współczesne
teorie przyrodoznawcze i filozoficzne nie dają podstaw do redukcji naturalistycznej.
Opozycję kultura – natura dobrze można ukazać na przykładzie badań genderowofeministycznych
i to z kilku powodów. Po pierwsze, można je usytuować w ramach
szeroko rozumianego postmodernizmu – czyli ich podstawą jest perspektywa kulturoznawcza
(jako powszechnie respektowana przez postmodernistów). Po drugie, krytycznie
na ogół odnoszą się one do naturalistycznego wyjaśniania ludzkich zachowań
i poglądów na płeć, po trzecie, dla wielu przyrodoznawców feministyczne zapatrywania
na świat, kulturę oraz kobiety i mężczyzn są polem do licznych polemik.
Gender studies pojawiły się w praktyce akademickiej w latach siedemdziesiatych XX
wieku i obecnie są traktowane jako pełnoprawna dyscyplina naukowa oraz przedmiot
nauczania na wszystkich kierunkach humanistycznych. Stanowią też one podbudowę teoretyczną
i filozoficzną dla ruchu feministycznego. Niewątpliwie ważnym bodźcem dla
badań genderowych była głośna praca francuskiej pisarki Simone de Beauvoir Druga
Płeć (1949), w której autorka wypowiada słynne zdanie: „Nie rodzimy się kobietami
– stajemy się nimi. Kształtu przybieranego w społeczeństwie przez samicę człowieka nie
determinuje żadne przeznaczenie biologiczne, psychiczne czy ekonomiczne. Ów produkt,
który określa się mianem kobiety […] to wytwór całokształtu naszej cywilizacji.” 5 Oczywiście
to samo można stwierdzić w stosunku do mężczyzn. Zacytowane przed „momentem”
stwierdzenie S. de Beauvoir zawiera kluczowy pogląd dla wszystkich studiów
genderowych, a który wyraża się w opinii o decydującej roli kultury czy cywilizacji w kształtowaniu
człowieka, a w stylizacji feministycznej: kobiet i mężczyzn. To kultura, zdaniem
tych badaczek, przesądza o tym, kim jesteśmy (tożsamość), co i jak w życiu robimy, jakie
mamy preferencje, zdolności czy jak wyrażamy nasze emocje.
W początkowym okresie istnienia studiów genderowych badaczki/e genderowe/i dokonywały/li
jeszcze rozróżnienia na sex i gender (odpowiednio: płeć biologiczną i rodzaj,
który jest zawsze kulturowy) – uznając, rzecz jasna, nadrzędność tej drugiej kategorii.
4
Ibidem, s. 30-31.
5
Simone de Beauvoir: Druga płeć, Warszawa 2003, wyd. II, s. 299.