Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
219
c) głosi się postulat empirycznej weryfikacji twierdzeń i faktów,
d) ulubionymi metodami badawczymi są metoda genetyczna i porównawcza (np.
różnych stadiów rozwoju).
W ogóle dominuje tu metodologia pozytywistyczna. Ponadto opcje naturalistyczne na
gruncie humanistyki też preferują/ły światopogląd scjentystyczny. Zatem, antynaturalizm
w wersji ontologicznej będzie utrzymywał, że przedmiotem poznania dla dyscyplin
humanistycznych będzie świat kultury – pojmowany jako odrębna (wręcz realnie
istniejąca) sfera, która nie daje się zredukować do świata przyrodniczego. Antynaturalizm
metodologiczny będzie akcentował, że specyfika rzeczywistości kulturowej wymaga
stosowania odrębnych przez humanistykę procedur metodologicznych – w porównaniu
z przyrodoznawstwem. Najczęściej są to: rozumienie (jeśli wyjaśnianie to głównie przyczyno-skutkowe),
idiografizm, faktografizm i historyczne generalizacje, ujmowanie
działań ludzkich jako czynności świadomych i racjonalnych – w przeciwieństwie do zjawisk
przyrodniczych, które nie mają charakteru, ani świadomego ani celowego.
II
Od samego początku istnienia wielu nauk o kulturze – deklarowanym przedmiotem
badań tej grupy dyscyplin była (co mogło wydawać się czymś oczywistym) kultura, jej
poszczególne sfery i aspekty funkcjonowania. Zakładano bowiem, że istnieje pewien
określony byt (pewna realność), który można nazwać kulturą. Ponadto, pojęcie kultury
kojarzy się nam najczęściej z czymś pozytywnym – niezależnie od tego, jak ją będziemy
definiować. Kulturę zwykle przeciwstawiano naturze bądź barbarzyństwu. Fakt posiadania
kultury miał świadczyć o wyjątkowości człowieka i jego przewadze (np. moralnej)
nad światem zwierząt albo innymi ludźmi, którym odmawiano przywileju posiadania
kultury („dzicy”, jednostki niekulturalne, nie kulturotwórcze, obcy, itp.). Toteż i z tego
względu dla humanistyki badanie kultury było/jest czymś tak ważnym.
Kultura jest uważana przez wszystkie liczące się orientacje antynaturalistyczne
jako byt autonomiczny, niemalże jakaś realność, która istnieje obok natury i kształtuje
wszystko – w tym i naszą wiedzę na temat tejże natury. To kultura ma przesądzać o tym,
jak: postrzegamy, myślimy, działamy, jakie mamy emocje i osobowość, tożsamość, a także,
jaką mamy wiedzę na temat wszechświata. Powoli kultura staje się matakategorią,
za pomocą której dokonujemy wartościowania wszelkiej wiedzy. Przytoczmy cytat,
który pokazuje dobitnie ten sposób myślenia: refleksja na temat kultury stanowi najważniejszy
fragment rozważań humanistycznych, bowiem przekonania o charakterze
kulturowym determinują, z jednej strony, przedmiot badania humanistyki (szerzej
– całej nauki), z drugiej zaś, jej metodę, a nadto jeszcze pozwalają lepiej zrozumieć
charakter lansowanych w kulturze europejskiej rozwiązań politycznych. W tej
perspektywie historia oraz teoria kultury uzyskuje status (meta)nauki podstawowej,
nadrzędnej (poznawczo) nie tylko wobec humanistyki, ale także przyrodoznawstwa.
Każdy bowiem przedmiot dociekań naukowych jest w ostateczności wynikiem konstrukcji
kulturowej. 1
Także większość koncepcji człowieka (i to nie tylko filozoficznych, ideologicznych
czy religijnych) akcentuje fakt jego wyjątkowości – ze względu na to, że posiada on
kulturę i ją tworzy. Ma on posiadać (w zależności od orientacji czy teorii): duszę, jaźń,
psychikę, świadomość, umysł, intelekt czy rozum, które są nieredukowalne do innego
1
Andrzej Szahaj, Zniewalająca moc kultury, Toruń 2004, s. 8.