Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Andrzej Radomski – Kultura – „Bóg” Humanistów?
218
ogromnego przełomu, jaki także w postrzeganiu człowieka i uwarunkowań jego działalności
dokonał się na gruncie współczesnego przyrodoznawstwa. Nie da się jednak dalej
ignorować ustaleń przyrodników – również z tego względu, że ci ostatni roszczą sobie
coraz częściej pretensje do wypowiadania się w sprawach funkcjonowania kultury.
Ranga ich dokonań badawczych powoduje, że w walce o wizję świata i człowieka biolodzy,
fizycy czy fizjolodzy zaczynają zyskiwać coraz większy posłuch.
W opinii niektórych przyrodoznawców humaniści tworzą coś w rodzaju sekty (licznej),
która niemalże bezkrytycznie wierzy w bezgraniczną moc kultury i głosi prawie
jak dogmat: decydująco sprawczą rolę w urządzeniu otaczającej nas rzeczywistości
przez kulturę właśnie.
W referacie swym chciałbym zatem zająć się zasadniczymi płaszczyznami sporów,
jakie występują dziś między przedstawicielami humanistyki i nauk przyrodniczych dotyczących
relacji: natura – kultura. Istnieje jeszcze inny bardziej fundamentalny powód
podjęcia tej problematyki. Tym powodem jest dalsza przyszłość humanistyki czy też, jak
kto woli, nauk o kulturze. Humanistyka bowiem w gospodarce rynkowej ciągle musi
udowadniać swoją przydatność, skuteczność czy zyskowność. Dodatkowo część zadań
badawczych, które tradycyjnie były domeną humanistyki z coraz większym powodzeniem
zaczynają podejmować przyrodoznawcy. Niech więc poniższa wypowiedź będzie
także traktowana jako głos w dyskusji nad przyszłością nauk o kulturze.
I
Rozwój poszczególnych nauk o kulturze (zwłaszcza w aspekcie teoretyczno-metodologicznym)
odbywał się na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci m.in. w ciągłej konfrontacji
humanistyki z przyrodoznawstwem. Poszukując swej tożsamości, odpowiednich
metod badawczych i podstaw przedmiotowych, humanistyka ewoluowała od
bycia młodszym bratem przyrodoznawstwa do całkowitej autonomii. W literaturze
przedmiotu dyskusje teoretyczno-metodologiczne, które były toczone w obrębie różnych
nauk o kulturze najczęściej określa się jako spór naturalistów z antynaturalistami.
W bardziej potocznym słowniku dylematy te sprowadzają się do pytania: natura czy
kultura, wrodzone czy nabyte, dziedziczenie czy środowisko? Naturalizm w naukach
społeczno-humanistycznych będzie występował (jak to najczęściej się przedstawia w literaturze
przedmiotu) w dwóch wariantach: ontologicznym i metodologicznym. Naturalizm
ontologiczny zakłada, że zjawiska kulturowe (społeczne, historyczne itp.) są
częścią świata przyrody (natury) albo jej szczególnym przypadkiem. Pociąga to za sobą
zwykle odpowiednią dyrektywę/y badawczą/e, która/e postuluje/ą, aby w badaniu zjawisk
kulturowych opierać się na takich samych procedurach badawczych, jakie obowiązują
w przyrodoznawstwie. I to jest stanowisko naturalizmu metodologicznego.
Mamy więc do czynienia, w przypadku opcji naturalistycznej, z próbą redukcji kultury
do natury. Często nie jest to redukcja bezpośrednia tylko bardziej pośrednia. Tym ogniwem
pośrednim jest zazwyczaj psychologia (ten jej nurt zorientowany neurofizjologiczne),
opisywane przez którą prawa (np. myślenia) są następnie redukowane do praw
biologii. W klasycznym naturalizmie metodologicznym:
a) buduje się teorie, modele i systemy – zawierające ewolucjonistyczne zwykle
prawa czy prawidłowości,
b) fakty kulturowe bądź społeczne traktuje się obiektywistycznie – jako istniejące
niezależnie od podmiotu poznającego,