Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jarosław Przychoda – Teorie społeczeństwa nowego typu (społeczeństwa informacyjnego) a historia...
216
Badając historię, można wreszcie zadawać sobie często pytanie, na ile tezy głoszone
przez teoretyków nowego typu cywilizacji/społeczeństwa mają rację, a na ile zjawiska,
o których mówią, są jedynie nową formą zjawisk występujących od dawna. Historia,
w tym historia kultury, jest zatem jedynie materiałem dla kształtowania przez teorię,
ale sama dostarcza argumentów za lub przeciw obecnemu kształtowi teorii.
Warto zwrócić uwagę, iż szwedzcy autorzy, jak Peter Drucker, koncentrują się na
ciągu feudalizm – kapitalizm – postkapitalizm (Drucker)/informacjonalizm (Bard i Soderqqvist)
w efekcie powstaje pytanie o stosunek wyżej wymienionych punktów czy
kroków milowych ludzkości do systemów społecznych.
Teoria Daniela Bella próbuje rozdzielać strukturę społeczno-technologiczną i społeczno-ekonomiczną
obok polityki i kultury jako głównych sfer kultury. W ten sposób
wyróżnił społeczeństwa preindustrialne, industrialne i postindustrialne w pierwszej
kategorii, społeczeństwa feudalne, socjalistyczne i kapitalistyczne. W ten sposób teoretycznie
powinny być możliwe feudalne społeczeństwo industrialne, feudalne społeczeństwo
postindustrialne czy trybalne społeczeństwo przemysłowe. Lub, jeśli
wrócimy do teorii netokracji: czemu trudne jest do pomyślenia niepiśmienne społeczeństwo
feudalne? Czemu są one trudne do wyobrażenia? Na ile dzięki temu zestawieniu
możemy lepiej zrozumieć istotę takich fenomenów, jak kapitalizm, socjalizm,
feudalizm? Jakie są zależności między strukturami społeczno-technogicznymi
a społeczno-ekonomicznymi? Perspektywa ta to również ciekawa, zewnętrzna perspektywa
patrzenia na historię kultury sensu stricte.
Obecnie najbardziej znanym teoretykiem społeczeństwa informacyjnego jest prawdopodobnie
Manuel Castells. Najważniejszy biograf i krytyk Castellsa – Felix Stalder
twierdzi, iż myśl Hiszpanina cechują holizm i multikulturalizm. Holizm to zakładanie,
iż społeczeństwo nie może być zredukowane do żadnej z jego części oraz o wielości
procesów zachodzących w społeczeństwie, w wyniku czego nie ma żadnego
uprzywilejowanego punktu rozumienia. Z kolei multikulturalizm to pogląd, iż
współczesne procesy nie mogą być rozumiane jako współzawodnictwo różnych narodów
z większym lub mniejszym skutkiem w oparciu o jeden zaawansowany model,
lecz twierdzenie, iż współczesność wynika z interakcji różnych, historycznie ukształtowanych
modeli. 18
Ta teoria wydaje się być z kolei pomostem między czy raczej ponad dwoma prądami,
jakie wciąż przeplatają się w teorii antropologii, które symbolicznie reprezentują ewolucjonizm
w wariancie determinizmu technologicznego, który sprowadza wszystkie
kultury do wspólnego mianownika, jak i relatywizm kulturowy czyniący poszczególne
kultury absolutnymi bytami odrębnymi. Koncepcja multikulturalizmu Castellsa może
służyć za ramę spotkań różnych kultur i ich wzajemnego oddziaływania.
Na tych kilku przykładach chciałem pokazać, iż wydaje się, że teoria społeczeństwa
informacyjnego jest odpowiedzią na kilka przynajmniej problemów konceptualizacji
historii kultury jako dyscypliny badawczej oraz przedmiotu edukacyjnego. Stawiają
one przed nami pytania, które są ważne i ciekawe.
Teorie społeczeństwa informacyjnego są też z pewnością świetnym łącznikiem
między ogólną teorią kultury a historią kultury i ogólnie wydają się być dobrą podstawą
dla dyskusji o kształcie i sensie nie tylko historii kultury, ale kulturoznawstwa
jako kierunku studiów i badań, sprzyjając koherencji poszczególnych elementów dyscypliny
i niosąc ze sobą ważkie, ale i nośne tematy.
18
Tamże, s. 2.