Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Jarosław Przychoda – Teorie społeczeństwa nowego typu (społeczeństwa informacyjnego) a historia...
212
Pewnymi wariantami pierwszego zastosowania historii jest użycie jej jako narzędzia legitymacji
lub delegitymacji albo instrumentu oporu lub w ostateczności instrumentu
oddania sprawiedliwości pokrzywdzonym oraz rozliczenia win. Historia jest używana
dla zaspokojenia ciekawości lub dla zabawy. 1
Historia jako argument, punkt odniesienia, element tożsamości, tło komunikowania
się czy narzędzie legitymacji lub oporu to różne aspekty podejścia do historii od
strony współczesności i jej rozumienia. Jednak, aby te cele stały się celami historii
kultury (i cywilizacji), potrzebujemy jakiejś ramy. Wydaje się, iż może jej dostarczyć
właśnie teorie społeczeństwa informacyjnego.
Oprócz powyższego innymi argumentami, dlaczego warto spojrzeć na historię kultury
z punktu widzenia teorii społeczeństwa informacyjnego są:
– częste stosowanie analogii historycznych przez teoretyków społeczeństwa informacyjnego,
– globalny (metanarracyjny) charakter zarówno teorii kultury, jak i teorii społeczeństwa
informacyjnego. Przy wychodzeniu od teorii będzie bardziej czytelna perspektywa
i podważona „naturalność” spojrzenia, jaką reprezentuje obecnie historia kultury,
– połączenie perspektyw, co da bardzo szeroki horyzont chronologiczno-problemowy.
Zanim przejdę do omówienia perspektywy, jaka wynika z niektórych teorii społeczeństwa
informacyjnego dla historii kultury, muszę chwilę zatrzymać się przy charakterystyce
samych teorii społeczeństwa informacyjnego. Po pierwsze, musimy sobie
uświadomić, iż teoretycy posługują się pojęciem społeczeństwa informacyjnego
w dwóch generalnych kontekstach. Część, jak Anthony Giddens, podkreśla ciągłość
procesu historyczno-społecznego i stałość najgłębszych cech struktury społecznej,
która uzyskuje jednak nowe, dodatkowe charakterystyki w wyniku ekspansji komputerów
i sieci komputerowych. Zmiany społeczne spowodowane zmianami technologii
teoretycy uważają jednak za drugorzędne.
Inaczej na kwestię struktury społecznej oraz ciągłości procesu historycznego patrzy
druga, bardzo niejednorodna grupa. Wyróżnia tę grupę myślicieli pogląd, iż w wyniku
rewolucji technologicznej zerwana została ciągłość procesu historycznego i najgłębsze
struktury społeczne przeżywają właśnie strukturalne przeobrażenia, w wyniku których
pojawi się społeczeństwo nowego typu. Tę grupę teorii społeczeństwa informacyjnego
można zatem określić również teoriami społeczeństwa nowego typu. Próbując skonceptualizować
nową strukturę społeczną, teoretycy ci odwołują się do poprzednich wielkich
zmian społecznych, tworząc zatem jednocześnie nowe periodyzacje i nowe perspektywy
patrzenia na historię ludzkości.
Jean Baudrillard
Już w 1973 roku francuski socjolog zastrzegł, iż kapitalistyczna ekonomia polityczna
jako podstawa analizy nie pozwala na właściwe rozumienie społeczeństw średniowiecznych,
starożytnych czy prymitywnych. „Wychodząc jako od punktu wyjścia od
ekonomii i problemu produkcji jako determinujących cały układ społeczny, pozostałe
typy organizacji są ujmowane jedynie w perspektywie tego modelu, a nie w ich specyfice
(...). Magia, religia i sfera symboliczna zostają przesunięte na margines ekonomii” 2 ,
kiedy w tych społeczeństwach to one stanowią centrum życia społecznego.
1
M. Kula, Krótki raport o użytkowaniu historii, Warszawa 2004, s. 160 i nast.
2
J. Baudrillard, The Mirror of Poduction, Telos Press, St. Louis 1975, s. 86-87.