Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Beata Popczyk-Szczęsna – Dramaturgia bez granic. Najnowsze teksty sceniczne jako rejestr przekroczeń... 207
różnymi dyskursami tworzącymi repliki postaci kształtuje omawiane wypowiedzi autorskie
jako przestrzeń niezdecydowania i niejednoznaczności: świat przedstawiony we
fragmentach to obszar zdekomponowanych, nielinearnych zdarzeń, a bohaterowie niedookreśleni
w swym fikcyjnym jestestwie zaprojektowani zostali jako figury funkcjonujące
pomiędzy tym, co „realne” w ich życiorysie, a tym, co tylko wyobrażone bądź
niejasno sugerowane.
Zniesione granice formalne, które oddzielały niegdyś poszczególne gatunki dramatu
i style wypowiedzi, na równi z zjawiskiem rozbicia bohatera i rozproszenia jego
możliwości poznawczych, uwydatniają również problem nietożsamości słowa i wypowiadającego
je podmiotu. Zgodnie ze strategią projektowania dystansu wobec zdarzeń
przedstawionych obaj wymienieni przeze mnie autorzy tekstów wdzięcznie i konsekwentnie
uwypuklają bowiem przepaść, jaka dzieli człowieka i słowo padające z jego
ust. Dzieje się tak zazwyczaj w celu manifestacji różnego rodzaju ograniczeń bohatera,
wynikających przede wszystkim z jego egzystencjalnych lęków, mentalnych
ułomności czy utraconych perspektyw działania. Ale dzieje się tak również ze względu
na uwrażliwienie młodych autorów na proces permanentnych powtórzeń jako dominujący
rodzaj doświadczenia kulturowego, w którym uczestniczymy. Michał Walczak
podkreślił w jednym z wywiadów: „Pojawia się więc pytanie o to, jak zachowywać
się spontanicznie pomimo rozpoznawania mechanizmów, które rządzą sytuacją,
błyskawicznego odczytywania dalszych możliwości, wariantów. (…) kultura nie oferuje
wzorców, języka, literatury, do których można by się odwołać, żeby chociaż udawać,
że się nie widzi tych schematów.” 27 Stąd potrzeba/nawyk/natręctwo posługiwania
się cudzą, zasłyszaną myślą, cytatem, sloganem, aby choć na chwilę poprzez manifestacyjną
grę ze znanym wzorcem, sprowokować moment jednostkowej ekspresji i niezapośredniczonej
refleksji. Te zabiegi metajęzykowe przynależą czasem do świadomych
zachowań werbalnych poszczególnych bohaterów przedstawionych (np. rozgrywki
słowne bohaterów Nocnego autobusu Michała Walczaka), znacznie częściej
jednak stanowią wyznacznik całej wypowiedzi dramatycznej jako rodzaj autorskiego
głosu wpisanego w styl i formę replik dramatu. W efekcie u Michała Walczaka postaci
„są mówione” słowem, które ujawnia rozproszenie podmiotu w działaniach przedstawionych
(bohaterowie za wszelką cenę pragną zakorzenić swą egzystencję w jakimś
ważnym dla nich zdarzeniu, które prowokują lub którego niecierpliwie poszukują).
28 U Szymona Wróblewskiego natomiast zapisane w replikach ciągi wyrazów
ujawniają rozproszenie głosów mówiących w języku stanowiącym potok słów i segmenty
skojarzeń, które utrudniają identyfikację bohaterów. Wymienione sposoby dekonstrukcji
postaci dookreślić można przez przywołanie dwóch replik dramatycznych,
swego rodzaju motta twórczości dramatopisarzy.
Judasz, spiritus movens akcji w Podróży do wnętrza pokoju Michała Walczaka
mówi o protagoniście:
JUDASZ:
Dramacik mu zrobimy. Dramacik. Dramaciątko. Żyćko mu rozpierdolimy.” 29
27
Poezja miasta. Rozmowa z Michałem Walczakiem [w:] P. Sala, Gang Bang, M. Owsiany, Komponenty,
M. Walczak, Nocny autobus, Kraków 2005, s. 237. Por. także E. Rewers, Obsceniczna
kultura cytatów: przyjemność i opór, [w:] Dwudziestowieczność, red. M. Dąbrowskiego i T. Wójcika,
Warszawa 2004.
28
Por.: B. Popczyk-Szczęsna, W poszukiwaniu zdarzeń. O dramaturgii Michała Walczaka, [w:]
Dialog, nr 9, 2007.
29
M. Walczak, Podróż do wnętrza pokoju, [w:] Pokolenie porno…, op. cit., s. 407.