Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Beata Popczyk-Szczęsna – Dramaturgia bez granic. Najnowsze teksty sceniczne jako rejestr przekroczeń...
206
„drama rodzinna” ze zdradą w tle (tzn. romans młodej dziewczyny Kasi z Krzysztofem,
czyli ojcem jej byłego chłopaka) nabiera walorów zrytmizowanej kompozycji
wizualnej nie tylko poprzez układ replik, ale przede wszystkim dzięki obecności dźwięków,
kolorów i zapachów wywołujących efekt synestezji. Motyw gwiazd (obserwowanych,
połykanych, rozbijających się na małe kryształki), motyw lustra, powtarzające
się napomknienia o śniegu, zabarwionego kolorem potłuczonego szkła,
dźwięki rozsypujących się na kawałki butelek i lamp – wszystkie te efekty pobudzające
zmysły, czynią z Puzzli Wróblewskiego zbiór przenikających się kształtów i wzajemnie
uwarunkowanych obrazów. Poetyka niedomówienia, lakoniczność replik
postaci, a zarazem strategia powtarzania istotnych dla bohaterów wyobrażeń i odniesień,
zyskują swą jedność poprzez nawiązanie do baśni o Królowej Śniegu jako swego
rodzaju matrycy wyobrażeniowej tego tekstu. „Ta bajka opowiada o rzeczywistości,
w której lustro wykrzywia i modeluje obraz świata – mówi autor. – Każdy z bohaterów
mojej sztuki ogląda to samo miejsce, ale dostrzega jego inne aspekty. Starałem
się tak napisać tekst, aby widzowie poznali ogólny kształt owej powierzchni lustra.
To fakt, że w środku brakuje pewnych elementów. (…) Puzzle kontynuują zapoczątkowany
w Powierzchni sposób myślenia o postaci i języku. Imiona postaci mają
ułatwić nadanie im pewnego charakteru, ale nie są to imiona znaczące. To fakt, że
starałem się bardziej zindywidualizować bohaterów. Nie na poziomie języka (ten jest
tutaj mało rozbudowany), ale raczej w systemach odniesień bohaterów i w sposobie
obrazowania. A że wszystkie imiona zaczynają się na «k»? No cóż, powinien to przemyśleć
odbiorca. Każdy tekst ma być wyzwaniem.” 24
Wskazane powyżej teksty dramatyczne jako przykłady przekroczeń poetyki dramatu
wpisują się w szeroki nurt wypowiedzi artystycznych o kondycji człowieka – podmiotu
rozproszonego, skazanego na wielość bodźców i fragmentaryzację doświadczeń.
Ważną perspektywą interpretacyjną dla ukazanych przez Walczaka i Wróblewskiego
postaci i (mikro)zdarzeń dramatycznych mogą być zarówno refleksje na temat doświadczeń
młodego pokolenia, „pokolenia przepływu”, jak i rozważania z dziedziny
współczesnej filozofii podmiotu. Ten pierwszy kontekst aktualizuje się w lekturze szczególnie
wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę wizerunek bohaterów dramatycznych, przytłoczonych
codziennością i bezsilnych w obliczu rzeczywistości społecznej, a jednocześnie
poddanych presji nieustannego planowania życia. 25 Ten drugi kontekst uwzględnić
trzeba w momencie, gdy spojrzymy na sytuacje przedstawione jak na ilustrację problemów
zachwiania tożsamości, spowodowanej fałszywą samowiedzą, nieudanymi relacjami
międzyludzkimi i w konsekwencji wyobcowaniem postaci. 26 Płynne granice
pomiędzy różnymi współistniejącymi w tekstach Walczaka i Wróblewskiego konwencjami
pisania dramatu potraktować można zatem jako środek wyrazu służący pokazaniu
(w kolejnej wersji zresztą) zjawiska rozpadu mocnego, substancjalnego podmiotu,
który utracił trwałe punkty odniesienia i pewność (samo)rozpoznania. Tworzenie dramatów
dzięki przywołaniu różnych wzorców z przeszłości i znoszenie granic pomiędzy
24
Tamże.
25
Por. uwagi na temat tożsamości refleksyjnej [w:] A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość. „Ja”
i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, przeł. A. Szulżycka, Warszawa 2006; J. Golińska, Pokolenie
przepływu, [w:] Dialog, nr 1-2, 2003.
26
Por.: C. Taylor, Źródła podmiotowości: narodziny tożsamości nowoczesnej, przeł. M.Gruszczyński
[i inni]. Warszawa 2001. Różne przykłady rozproszenia spoistego podmiotu w dwudziestowiecznej
dramaturgii opisuje dokładnie Ewa Wąchocka w artykule: Przestrzenie wewnętrzne w dramacie XX wieku
[w:] Przestrzenie we współczesnym teatrze i dramacie, op. cit.