Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Magdalena Parus-Jaskułowska – Konstruowanie narodu w przemówieniach okolicznościowych prezydentów...
187
dla „nich”. Ta binearna opozycja potrzebna jest grupie dla podtrzymywania własnej
tożsamości i zwartości wewnętrznej. Zdarza się również, że dla stałości poczucia
wspólnoty potrzebny jest strach przed tym, co „obce”. „Inni” to grupa, do której nie
mamy dostępu ale i jednocześnie zbiorowość, do której nie chce się należeć. Na zasadzie
wzajemności „oni” są także nie ufni wobec nas, a i często z pogardą odnoszą się
do „nas” 14 . Z opozycją „my” i „oni” łączy się również mechanizm „eksluzywności”
(wyłączania) i „inkluzywności” (włączania), czyli stopień otwartości na „inność”, „obcość”
danej wspólnoty. Wybór zastosowania jednego z tych mechanizmów przy konstrukcji
tożsamości narodowej zależy w dużej mierze od przyjętego rozumienia narodu
oraz od sytuacji społeczno-politycznej i kontekstu historycznego.
Strategię podziału na „nas” i „ich” oraz mechanizm ekskluzji stosował bardzo
chętnie prezydent Lech Wałęsa, szczególnie podczas obchodów rocznicy obchodów
Porozumień Sierpniowych 1980 roku. Przy czym, w tym przypadku „nasi” to walczący
z komunizmem, a „oni” to zwolennicy poprzedniego systemu. W 1994 roku
w Gdańsku mówił:
„Na naszych oczach dokonuje się nowe rozdanie kart w grze o przyszłość Europy
i świata. Możemy wreszcie brać udział w tej grze. Musimy w niej brać udział. I musimy
mieć jak najsilniejsze karty. Sprawne państwo, wydajną gospodarkę, wykształconych
ludzi. Kto tego chce, kto zastanawia się, jak to zrobić, kto szuka w tym sprzymierzeńców,
ten służy Polsce. Kto tylko głośno krzyczy, wymachuje pięściami, we wszystkich
widzi przeciwników, ten służy wyłącznie sobie.”
(1/Wałęsa, Gdańsk, 1994).
„(...) wszyscy staramy się służyć Polsce. Idziemy więc jedną drogą. Dobrze by
było, żebyśmy sobie nawzajem pomagali. A jeśli ktoś współpracować nie chce, jeśli
ma inną wizję Polski, niech przynajmniej nie przeszkadza. Niech rywalizuje w pomysłach
w koncepcjach, w aktywności. Ale nie powinien burzyć tego, co się już udało
się stworzyć i uporządkować.”
(1/Wałęsa, Gdańsk, 1994)
Natomiast w 1995 roku prezydent Lech Wałęsa w Sejmie mówił:
„Miałem nadzieję, że siły które rządzą dziś Polską, spadkobiercy niedawnych komunistycznych
władców kraju, uczynią to samo. Dokonają uczciwego rachunku sumienia.
Nasza solidarnościowa, bezkrwawa rewolucja dawała taką szansę – godnego
rozliczenia się z przeszłością. W interesie własnym, ale przede wszystkim w interesie
Rzeczypospolitej. Nową Polskę trzeba budować na prawdzie i sprawiedliwości.
Winni muszą zostać ukarani, a pokrzywdzonym należy się zadośćuczynienie. Oczekuje
tego naród, a jego wola powinna być dla demokratycznie wybranej władzy najwyższym
nakazem.”
(6/Wałęsa, Warszawa, 1995)
Strategia podziału na „nas” i „nich” i ekskluzji nie była natomiast atrakcyjna dla
innego prezydenta, Aleksandra Kwaśniewskiego. Świadczą o tym następujące jego
14
W. Burszta, K. Jaskułowski, Mity, symbole i bohaterowie narodowi z perspektywy antropologicznej,
[w:] Górny Śląsk wyobrażony: wokół mitów, symboli i bohaterów narodowych, red. J. Haubold-Stolle,
B. Linek, Instytut Śląski, Herder Institut Opole, Marburg 2005, s. 24.