Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Magdalena Parus-Jaskułowska – Konstruowanie narodu w przemówieniach okolicznościowych prezydentów...
186
przypomnieć, że bezpieczeństwo nigdy nie jest dane raz na zawsze. Musi o nie strać się
każde pokolenie. To święty obowiązek wobec Narodu i wobec Ojczyzny” (13/Kwaśniewski,
Warszawa, 2000).
„11 listopada 1918 zwieńczył sukcesem polski upór i niezłomność, polską wyobraźnię
i konsekwencję. Niech ten dzień przypomina o narodowej wspólnocie, o powinnościach
wobec niej każdego Polaka” (11/Kwaśniewski, Warszawa, 1998).
Dyskurs traktować należy zawsze jako wyraz społecznej roli autora, zawsze reprezentuje
on grupę, instytucję etc. Ponadto należy rozróżnić autora dyskursu i wytwórcę
dyskursu, czyli postać lub grupę, która tworzy dyskurs i używa go do osiągnięcia
swoich celów i nadawcę badanego materiału.
W przypadku badanych przeze mnie przemówień autorem dyskursu są prezydenci
Polski (Lech Wałęsa, legendarny przywódca „Solidarności” w latach 1990-1995
i Aleksander Kwaśniewski, reprezentujący opcję lewicową w latach 1995-2005) oraz
prezydenci Niemiec (Richard von Weizsäcker piastujący urząd w latach 1984-1994
(CDU), Roman Herzog w latach 1994-1999 (CDU), Johanes Rau w latach 1999-2004
(SPD) oraz Horst Köhler od roku 2004 (CDU)). Warte podkreślenia jest, że wszyscy
oni, poza Lechem Wałęsą i Johanesem Rauem, posiadali wykształcenie akademickie:
prawnicze, historyczne, ekonomiczne bądź politologiczne, które mogły mieć wpływ
na rozwój ich kompetencji komunikacyjnych i umiejętnego stosowania na przykład
środków retorycznych. Należy jednak pamiętać, że za przygotowanie przemówień
(jak i innych wypowiedzi prezydentów) odpowiedzialne są specjalnie do tego przygotowane
zespoły specjalistów (jak na przykład Biuro Informacji i Komunikacji
Społecznej oraz Zespół ds. Wystąpień Prezydenta RP w czy Referat für Presse und
Öffentlichkeit w Kancelariach Prezydenta, odpowiednio Polski i Niemiec) i to oni są
właściwymi wytwórcami dyskursu. Problem nadawcy w przypadku niniejszej pracy
nie jest tak istotne z tego powodu, że analizowane są przemówienia w wersji przygotowanej
właśnie przez wspomniane sztaby specjalistów. Należy jednak być świadomym,
że w różnych mediach różnie przekazywane są szerszej publiczności wspomniane
przemówienia. Krytyczna analiza dyskurs nie pozwala również wnioskować
o odbiorcy. Za pomocą krytycznej analizy dyskursu możemy zbadać, co zostało powiedziane
czy napisane, a nie to, co przeczytane i obejrzane. Recepcja dyskursu również
pozostaje poza zainteresowaniem niniejszego artykułu.
4. Naród w dyskursie prezydentów Polski i Niemiec
4.1. Naród jako wspólnota realna i opozycja między
„nami” i „nimi”
Jak już wspominałam wcześniej, nacjonalizm wykorzystuje szereg środków symbolicznych,
które stanowią pomost pomiędzy wielkim, złożonym i anonimowym
społeczeństwem, a tzw. zwykłym człowiekiem. Stara się on ukazać zbiorowość w kategoriach
wspólnoty realnej i przede wszystkim dostępnej ludzkim doświadczeniu.
Nacjonalizm umiejętnie wykorzystuje emocjonalnie nacechowane symbole ogólne
i nasyca je odpowiednią, narodową treścią. Podkreślić należy, że ta symboliczna gra
zawsze ma miejsce w kontekście przywoływanej w świadomości zbiorowej opozycji
pomiędzy „nami” a „nimi”. Nasza tożsamość opiera się w dużej mierze na przynależności
do rozmaitych grup, a procesowi identyfikacji towarzyszy wykluczanie elementów
negatywnych, tych, które nie są charakterystyczne dla „nas”, lecz są swoiste