Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Magdalena Parus-Jaskułowska – Konstruowanie narodu w przemówieniach okolicznościowych prezydentów...
Magdalena Parus-Jaskułowska
182
Konstruowanie narodu w przemówieniach
okolicznościowych prezydentów Polski i Niemiec
po przełomie 1990/1991
1. Analiza dyskursu i krytyczna analiza dyskursu (KAD)
Pojęcie dyskursu należy do terminów niezwykle modnych we współczesnej humanistyce
i naukach społecznych. Jednocześnie należy, podobnie jak kultura, do
pojęć wieloznacznych i bardzo różnie definiowanych. Posługują się nim liczne
dyscypliny naukowe takie, jak: językoznawstwo, socjologia, psychologia czy antropologia.
Temu zamieszaniu terminologicznemu towarzyszy duża swoboda w stosowaniu
tego pojęcia w języku potocznym. W niniejszym artykule dyskurs rozumiany
będzie jako „przekazywanie idei i oddziaływanie na ludzi za pomocą języka, mocno
uwarunkowane usytuowaniem społecznym nadawców i odbiorców, celami i potrzebami,
stanem wiedzy, zestawem i hierarchią wartości, a także społecznym kontekstem
komunikowania się” 1 . Dyskurs jest więc zespołem zachowań językowych, których
treść i forma uwarunkowane są koncepcjami poznawczymi charakterystycznymi dla
danej epoki, danego typu komunikacji, rodzaju działalności, a także praktycznymi warunkami
formułowania wypowiedzi (kto mówi, do kogo, w jakim celu i w jakiej sytuacji)
2 . Dyskurs jest przy tym zawsze celowym i nieprzypadkowym użyciem języka
do komunikowania się w sytuacjach społecznych.
Teun A. van Dijk mówi o dyskursie jako o zderzeniu komunikacyjnym, w którym
można wyróżnić trzy aspekty: używanie języka, przekazywanie idei i społecznie usytuowaną
interakcję. Językiem w użyciu zajmuje się językoznawstwo, sposobem, w jaki
przekazywane są idee i wiedza – psychologia poznawcza, interakcjami społecznymi
– socjologia i psychologia społeczna. Analiza dyskursu stara się natomiast te trzy wymiary
komunikacji całościowo opisać w sposób zintegrowany. Trzeba zawsze pamiętać,
że dyskurs jest mocno uwarunkowany tym, co obie komunikujące strony wiedzą
o świecie i jaki poziom wiedzy mogą zastosować w danej sytuacji. Jest uwarunkowany
1
M. Lisowska-Magdziarz, Analiza tekstu w dyskursie medialnym, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2006, s. 9.
2
M. Lisowska-Magdziarz, Analiza tekstu w dyskursie medialnym…, s. 16.