Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Grzegorz Pańkowski – Konstanty Siergiejewicz Stanisławski i metoda gry aktora jurodiwego
177
ludzkości. Przybiera różne postacie, pełni w jednym czasie, w jednym miejscu różne
funkcje i gra różne role, budząc uczucie oscylujące między lękiem a śmiechem, między
grozą a żywiołową radością. Bywa pełnym zręczności aktorem lub odrażającym
kaleką, bezmyślnym tępakiem lub ciętym spryciarzem, durniem i filozofem.
Pierwszą historyczną wzmiankę o postaci powiedzmy „błaznującej” była informacja,
że na dworze faraona Pepi I przebywał błazen, Pigmej, który tańczył taniec boga
i z którym faraon się identyfikował. Szpetna i dziwna figura w magicznym akcie tańca,
który zawsze był środkiem transformacji, ekstazą prowadzącą do przekształcenia się
w boga lub demona, tańcząc w imieniu faraona taniec Ozyrysa, stawała się bogiem zarazem
personifikacją króla i odwróceniem postaci króla. Ta najstarsza relacja o istnieniu
dworskiego błazna rozpoczyna długi cykl znanych nam podobnych postaci. Odtąd
przez kilka tysiącleci postacie różnych monstrów, karłów, kalek, a także zwykłych frantów
przewijać się będą przez dwory królów i możnych, dziwiąc, przerażając i śmiesząc
swym wyglądem, korzystając z przywileju swobodnego zachowania i swobodnego wypowiadania
się, otrzymując nieraz na ironię tytuły i przydomki królewskie.
Istotnym rodzajem innego autentycznego błazna pozostającego w swym zachowaniu
był zawodowy wesołek, aktor grający komedie i satyry, z ogoloną głową, noszący
w ręce kij, wywodzący się z drewnianego miecza komicznych aktorów, skrócony
potem i uzupełniony symboliczną postacią rzeźbionego błazenka. Jego rolą było świadome
aktorstwo i był on zarazem postacią najmniej tragiczną. Coś jakby dzisiejsze
gwiazdy serialowe korzystające z powierzchownego udawania, a nie igrania z żywiołem
warsztatowym.
Jednak z uwagi na przedmiot rozważań, czyli bieguny: idiota – święty oraz udawanie
– przeżywanie. Święty idiota zarazem tworzy, według mnie, pierwsze aktorstwo
psychologiczne. Staje się również podstawą i inspiracją dla Stanisławskiego w tworzeniu
tak ważnej i przełomowej systemowej metody gry aktorskiej. Przygotowanie do
roli, umiejętność improwizacji i realistycznego przedstawiania emocji mogło stać się
kanwą do powstania współczesnej i obowiązującej metody gry aktorskiej. Konstanty,
Sergiejewicz Stanisławski, jak brzmiał pseudonim twórcy metody, reformatora teatru,
chociaż już w czasach unicestwienia „bożych szaleńców” i tworzenia świeckiej religii
był przepełniony ziemskim szaleństwem ruskiej ziemi, która to również jurodiwego pochowała,
ale najpierw stworzyła.
Po wiekach to, co specjalizuje teatr rosyjski, to przede wszystkim obserwacja człowieka.
Doszedł w tym do mistrzostwa, zarówno, jeśli chodzi o sztukę aktorską, jak i realistyczny
dramat sceniczny.
Równie „natchnionego” twórcę Stanisławski chciał widzieć na scenie, wierzył, że
są na to sposoby, w tym celu zaczął tworzyć swój słynny „system”, który był badaniem
praw aktorskiego procesu twórczego. Stworzył podwaliny metody, przy pomocy,
której artysta uzyskuje umiejętność wielokrotnego ponawiania na scenie aktu
twórczego. Zresztą prawie wszystko, co w pierwszej połowie XX wieku było ważne
w teatrze rosyjskim, kręciło się wokół Stanisławskiego albo w mniej lub bardziej bezpośredni
sposób pochodziło od niego. Pisarze, których przyciągał do MchATu: Czechow,
Gorki, Andrzejew, Błok, Bułhakow. Reżyserzy, dla których był nie tylko mistrzem:
Meyerhold, Wachtangow, Michaił Czechow. A nade wszystko – wielka idea poszukiwań
teatralnych, która sprawiła, że Rosja na długie lata stała się bardzo ważnym
ośrodkiem światowego teatru. To, co pozostaje do dzisiaj aktualne i nadal żywe, to gra
aktorska – jej metoda.
Również nasz Jerzy Grotowski, często nazywamy prorokiem światowego teatru poszukującego
przyznawał się zawsze z naciskiem do bliskich związków ze Stanisławskim.