Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Włodzimierz Moch – Przyjaźń międzykulturowa – Trebunie Tutki i Twinkle Brothers
168
siłami dom nie ma jakichś regionalnych wyróżników; to przede wszystkim spokojna
przystań dla całej rodziny. Jego widok przynosi poczucie spokoju i radości, gdyż jest to
miejsce gwarantujące osobistą wolność jego mieszkańcom, zgodnie z anglosaskim
przysłowiem „my home is my castle”. Ojczyzna prywatna staje się w ten sposób jednym
z wyznaczników tożsamości kulturowej o charakterze bardziej regionalnym (Podhalańczycy)
lub bardziej etnicznym (Jamajczycy).
Gwara i slang, czyli zakorzenienie w języku regionalnym
Język regionalny, czyli gwara podhalańska jest jeszcze jednym i to bardzo ważnym
wyznacznikiem góralskiej tożsamości. Jamajczycy także mają taki konstytutywny
składnik tożsamości etnicznej; jest to żargon określany jako patois lub rasta english.
Jego bazę leksykalną stanowi język angielski, ale pomieszany z jednostkami zmodyfikowanymi
na sposób jamajski, a także nasycony nowymi słowami, które brzmią
jakby pochodziły z dialektów afrykańskich. Jest to, inaczej mówiąc, czarny angielski,
ale w nieco innej wersji niż black english Afroamerykanów. Fakt, że pobrzmiewają
w nim echa języka afrykańskich przodków, Norman Grant tłumaczy tak: I'm an african
descedence (jestem afrykańskim potomkiem). Te słowa, wyrażone w rasta english,
pochodzą z utworu o także slangowym tytule Me Affi Hold on to Me Roots
(Muszę być wierny swoim korzeniom). Zdaniem Shirley Weber, użycie czarnego angielskiego,
a za taki należy uznać język jamajski, jest „manifestem politycznym
głoszącym, że czarni są potomkami mieszkańców Afryki, którzy pomimo niewoli nie
oddali najważniejszej części siebie: swojego języka (2005, 542). Powołując się na
książkę Janheinza Jahna „Muntu”, badaczka wskazuje na jedną z filozoficznych koncepcji
kultury afrykańskiej tam przedstawioną, a wyrażającą przekonanie, że Muntu
– ludzie są obdarzeni Nommo – magiczną mocą słowa. Ci, którzy umieją ją wykorzystać,
używając pełnego inwencji i rytmu barwnego, żywego języka, potrafią motywować
swoich słuchaczy do czynu, wyrażając ich potrzeby i aspiracje. Wspólny
kod jednoczy jego użytkowników i buduje status społeczny grupy, która się nim
posługuje. Jest też świadectwem dążenia do zachowania własnej kultury i stylu życia.
Stanowi obronę przed indoktrynacją, jaką stosuje biała kultura Ameryki. Z tych powodów
Afroamerykanie darzą swój język wielkim szacunkiem (2005, 537-42). Nie
ulega wątpliwości, że podobny stosunek do swego języka – w jego odmianach regionalnych
– mają Jamajczycy 7 .
Tu znowu następuje zbieżność. Krzysztof Trebunia traktuje gwarę podhalańską,
wyróżniającą jej użytkowników nie tylko spośród innych osób mówiących gwarami,
ale i wszystkich Polaków, jako najwyższą wartość. Podkreśla jej prostotę, wyjątkowość,
archaiczność, muzyczność i poetyckość. Zaleca ją pielęgnować i szerzyć jako
źródło i gwaranta wolności górali. Nie dopuszcza jednak swobodnych modyfikacji,
które powodują, że staje się ona dziwnym interdialektem, dającym jedynie wyobrażenie
prawdziwej gwary, a wykorzystywanym nieudolnie lub schematycznie w mediach
i reklamie 8 :
7
Obfitą prezentację czarnego języka jamajskiego, jak go nazywa autor, zawiera przekładowy Hip-
Hop. Słownik angielsko-polski Piotra Ratajczaka. Zasadniczą zawartość tego wydawnictwa stanowi
słownictwo języka czarnej Ameryki używanego przez raperów amerykańskich (zob. Wstęp, s. 7 i n.).
8
K. Sikora udowadnia, że używana w mediach gwara zachowuje dość odległy i luźny związek z mową
Podhala, a dla stworzenia efektu „góralskości” mowy sięga się po repertuar cech typowych, a przy tym wyraziście
podkreślających odrębność chłopskiej mowy w stosunku do polszczyzny standardowej (2005, 261).