Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Tomasz Misiak – Muzyka a dźwięk. Idea dźwięków niemuzycznych oraz próby jej przekroczenia...
Tomasz Misiak
157
Muzyka a dźwięk.
Idea dźwięków niemuzycznych oraz próby jej przekroczenia
od awangardy do współczesności
Był czerwiec, okna pawilonów były pootwierane i z okien tych, w rytmie
kontrapunktowo zaiste genialnie pomyślanym, a także i skomponowanym,
kaszleli pacjenci w nadchodzący wieczór. 1
Ja oczywiście słyszę nie tylko pojedyncze szumy, słyszę wiele tysięcy
wydobywających się szumów, a wszystkie te tysiące szumów umiem
rozróżnić. (…)Bo jeśli stanie przy oknie ktoś zupełnie nie wyszkolony,
to przecież nigdy nie usłyszy nic z tego, co dociera z powierzchni wody,
a cóż dopiero z najgłębszej wodnej toni (…). 2
Zawarte w tytule sformułowanie „muzyka a dźwięk” sugeruje pewne rozbicie
tożsamości tych terminów. Podsuwa myśl o różnicach i podobieństwach muzyki
i dźwięku, zaznacza pomiędzy nimi granicę. Granica zaś, poza wszelkimi
innymi swoimi funkcjami, sprzyja zadawaniu pytań. W tym przypadku pytania są następujące:
z jednej strony, czy każdy dźwięk może stać się muzyką? Z drugiej strony,
czy nieodłącznym atrybutem muzyki jest dźwięk? I z trzeciej strony, czy istnieje muzyka
bez dźwięku?
Na każde z tych pytań można by absurdalnie odpowiedzieć „tak i nie”. Pamiętać
jednak trzeba, że choć „tak i nie” zarazem, to przecież nie zawsze. Przypomina się
sceptyczna zasada „równosilności sądów” wyrażona w formule isosthénes diaphonia,
która, jak zauważył Odo Marquardt, „tak zderza ze sobą dwa przeciwstawne przekonania
i obydwa pozbawia przez to tak dalece sił, by jednostka – divie et fuge! – jako
ów śmiejący się lub płaczący trzeci mogła im ujść i odnaleźć swobodny dystans, dystans
własnej indywidualności” 3 . Wydaje się, że to właśnie pewien specyficzny dystans
gwarantowany przez współczesność pozwala na pytanie o rozmaite związki muzyki
i dźwięku; dystans umożliwiający podważenie utartego określenia muzyki jako „sztuki
dźwięku”. Nie zawsze muzyka chciała być sztuką dźwięku, a sztuka dźwięku niekoniecznie
pretendowała do miana muzyki.
Problematyczność związków pomiędzy muzyką i dźwiękiem wzniecana jest przede
wszystkim przez dwa powody. Pierwszy dotyczy transgraniczności sztuki, a muzyki
w szczególności. Wydaje się, że, z pewnej perspektywy, inicjowanie rozmaitych
gier z ideą granicy jest strategią na stałe wpisaną w ruch każdej artystycznej ekspresji.
1
Thomas Bernhard, Bratanek Wittgensteina, tłum. Marek Kędzierski, Oficyna Literacka, Kraków
1997, s. 66.
2
Thomas Bernhard, Kalkwerk, tłum. Ernest Dyczek i Marek Feliks Nowak, Wydawnictwo Literackie,
Kraków 1985, s. 65.
3
Odo Marquardt, Apologia przypadkowości, przeł. Krystyna Zamiara, Oficyna Naukowa, Warszawa
1994, s. 4.