Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Laskowska-Otwinowska – Realizacja projektów animacyjnych jako nowy przedmiot badań...
155
zawarty został postulat nowego rodzaju przeżycia naukowego. Jednocześnie opcja ta
wydaje się dogodną bazą do współpracy między badanymi a animatorami kultury.
Poszczególne projekty potrzebują nie tyle aktywnego przenikania badacza do biernego
społeczeństwa badanych, co właśnie postaw równie aktywnych z obu stron.
Jest to warunek konieczny do realizacji udanego projektu animacyjnego. Współpraca
z animatorami kultury owocuje kreacją nowego typu terenowego przeżycia. Inaczej
bowiem poznaje się zachowania ludzi, których się „bada”, a inaczej ludzi, z którymi
się współpracuje w przygotowaniu przedsięwzięć. Obok nowego sposobu rozumienia
samych siebie przez badaczy („po projekcie na pewno nie jesteśmy już tam «cichymi
etnografami»” 19 ), mamy też do czynienia z uzyskiwaniem nowego rodzaju
danych naukowych, które – według Tomasza Rakowskiego – są „podzielanymi doświadczeniami
społecznymi”, wspólnym „wydarzeniem społecznym” 20 . Projekt „tworzy
coraz to nowe sytuacje i zdarzenia, a poprzez nie «sytuacje etnograficzne»” 21 .
Przyjrzyjmy się obecnie, jakimi cechami charakteryzują się te „wydarzenia
społeczne” czy „sytuacja etnograficzna”. Rakowski odwołuje się do socjologicznej koncepcji
teatru życia codziennego Ervinga Goffmana, według którego wszyscy z własnej
woli gramy wobec siebie pewne role i jesteśmy świadomi oraz akceptujemy, że
inni również grają je wobec nas. Taką obustronną świadomość badaczy i badanych zakłada
Rakowski, umieszczając uczestników działań animacyjnych na scenie, na której
rozgrywa się interakcja będąca: „wytwarzaniem pewnego społecznego widowiska,
widowiska – w moim przekonaniu – zwróconego nie tylko na zewnątrz, ale i do wewnątrz
każdego z podmiotów” 22 . Jest to, według badacza, sytuacja etnograficznego „performansu”,
który – mimo że naukowy – nosi cechy autentyczności, nieprzewidywalności,
częściowej nieświadomości i samokreacji jej uczestników. Wydarzenie społeczne wzbudza
energie twórcze i często staje się sztuką. W ten sposób projekt animacyjny przetwarza
naukę, wpisując ją w lokalne formy samoorganizacji, ale zarazem czyniąc z niej
„wydarzenie”, którym później „żyje” lokalna społeczność 23 . W sytuacji animacyjnej treścią
przeżycia badaczy i badanych staje się z jednej strony zaangażowanie, z drugiej zaś
kreacja społeczna. Takie kreacje mają, oczywiście, swoje konsekwencje i to zarówno dla
strony merytorycznej doświadczenia badawczego, jak i dla nauki w ogóle.
Jakiego rodzaju materiał badawczy przynosi ów mariaż? „Dane, które powstają,
dotyczą zachowań samoorganizacyjnych w badanych społecznościach, na poziomie
rodzinnym i lokalnym (na przykład negocjacje dostępu do miejsc pożytku publicznego,
definiowanie wspólnej własności)” – twierdzi Rakowski 24 . Dodatkowo,
animatorzy kultury, używając w realizowanych działaniach narzędzi sztuki, pracują
z emocjami, „zasiewają w społeczności lokalnej ferment” – jak zauważa Wacław Sobaszek,
współzałożyciel Teatru Węgajty 25 . Wraz z animatorami i badanymi, badacz
19
T. Rakowski, korespondencja emailowa, październik 2008.
20
T. Rakowski, korespondencja emailowa, październik 2008.
21
T. Rakowski, korespondencja emailowa, październik 2008.
22
T. Rakowski, korespondencja emailowa, październik 2008.
23
Powstaje pytanie, czy taki rodzaj zaangażowania społecznego pozostaje działaniem o charakterze
obiektywnym, jak chciał tego Raymond Firth, który sprzeciwiał się postawie subiektywnego autorstwa
w antropologii. Badacz uważał bowiem, że antropolodzy są zobowiązani do służby wobec swoich
respondentów, lecz rola ta wymaga obiektywności. Zob. R. Firth, Czy antropologia społeczna ma przyszłość,
tłum. A. Kościańska, [w:] Badania kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny,
E. Nowicka, Warszawa 2003, s. 31.
24
T. Rakowski, korespondencja emailowa, październik 2008.
25
W. Sobaszek, Animacja kultury jako teren spotkania. Rozmowa w Instytucie Kultury Polskiej
UW, [w:] Teraz! Animacja kultury, Warszawa 2008, s. 49.