Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Justyna Laskowska-Otwinowska – Realizacja projektów animacyjnych jako nowy przedmiot badań...
154
rozstrzygnięć i jednoznacznych faktów […]. Antropologia zbliżyłaby się coraz częściej
do miejsc, których nie da się obserwować (tylko) «z zewnątrz»” 12 . Stało się tak, gdyż
– jak twierdzi Pomieciński – zniknął durkheimowski podział na świat badacza i świat
podmiotu jego analiz 13 . Co więcej, autorzy dowodzą istnienia w opisywanym przez
siebie stanie permanentnego rozchwiania rozpoznawalnych nowości. Prawdopodobnie
to właśnie one budzą refleksję na temat rodzenia się w nauce nowego paradygmatu.
Do aktualnych sygnałów zmiany paradygmatu Kaniowska zalicza takie zjawiska,
jak tworzenie nowych języków, konwencji myślenia i sposobów poznania 14 , wynikających
z odmiennego statusu prawdy. Jedną z postaci „nowego dochodzenia do
prawdy” jest kolejna hybryda w obszarze metodologii badań: korzystanie z osiągnięć
badaczy terenowych przez animatorów kultury. Jak deklarują działacze tej nowej dziedziny
akademickiej, „animacja stanowi praktyczne rozwinięcie antropologicznego rozumienia
kultury” 15 . Dzięki temu powstaje obszar graniczny pomiędzy nauką, która
przenika do animacji w formie pewnych diagnoz wypracowanych w polu antropologii
czy socjologii, a działaniami społecznymi animatorów kultury. Aby dopełnić obrazu powstającej
hybrydy, należy dodać, że projekty animacyjne mobilizujące środowisko lokalne
wokół występujących w nim problemów społecznych, działają w obszarze szeroko
rozumianej sztuki, co również skutkuje poruszeniem środowiska badanych. Ten
charakter działań nie jest jednak tożsamy z dotychczas postulowaną w obrębie etnografii
postawą badawczą i nadal przeważającym przekonaniem, że „jeśli się chce uzyskać
jakiś jej w miarę adekwatny obraz” 16 , sytuację zastaną należy badać jako „naturalną”,
unikając „poruszenia” społeczności.
W tym samym czasie na poziomie refleksji teoretycznej asymilowane są poglądy
kładące nacisk na przeciwną postawę badawczą. Szczególnie znacząca wydaje się
tutaj diagnoza Georga Marcusa, który akcentuje różnicę pomiędzy współuczestnictwem
a współudziałem badaczy w pracach terenowych: „Marcus pokazuje, że w pojęciu
współudziału mieści się nie tyle sama bliskość i zażyłość, co właśnie pewien
udział w strategicznym przedsięwzięciu, przynoszącym pewne konsekwencje. Pojęcie
współudziału stara się więc przekroczyć dotychczasowy model, w którym badacz
jakościowy z zewnątrz miał przedostać się do wnętrza społeczności, stać się
niemal «jednym z nich»” 17 . To nowe podejście ma zatem zanegować dotychczasowy
funkcjonalistyczny postulat „przenikania” do badanej społeczności, który nie zamazywał
rozdzielności i nierówności między badaczem (pozycja wyższa) a badanymi
(pozycja niższa). W jego miejsce ma zostać wprowadzona nowa postawa badawcza
– wspomniane współuczestnictwo, które jako forma współpracy opiera się na równości
obu stron: „Tym, co oznacza współudział jako centralny wzór pracy terenowej
w jej wielostanowiskowej postaci, jest oznaczające równość, swoiste pokrewieństwo pomiędzy
badaczem i informatorem” 18 . Nie wnikając w rozumienie pojęcia „pokrewieństwo”
użytego w tym cytacie, przypuszczam, że to właśnie w postawie współuczestnictwa
12
Tamże, s. 78.
13
Zob. A. Pomieciński, Pomiędzy antropologią zaangażowaną a osobistą, [w:] Zanikające granice…, s. 87.
14
Zob. K. Kaniowska, Heurystyczna wartość wiedzy antropologicznej…, s. 27.
15
A. Ptak, Community Arts: wprowadzenie do idei, w: Lokalnie: animacje kultury / community
arts, Warszawa 2008, s. 7.
16
K. Barańska, Dom – Droga do Supraśla, [w:] PSL. Konteksty, nr 272, 2006, s. 169.
17
Zob. G. Marcus, Użyteczność kategorii uczestnictwa w zmieniających się kontekstach antropologicznych
badań terenowych, [w:] C. Geertz – lokalna lektura, pod red. D. Wolskiej i M. Brockiego,
Kraków 2003.
18
Por.: G. Marcus, Użyteczność kategorii uczestnictwa w zmieniających się kontekstach antropologicznych
badań terenowych…, s. 172.