Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Adriana Kunka – Język w polskiej dramaturgii współczesnej na przykładzie „Spuścizny”...
144
wydarzeń czytanych w tekście lub widzianych na scenie. Nie każdemu odbiorcy będzie
po drodze z taką głęboko zachodzącą konfrontacją z własnymi uczuciami. Właściwe
rozeznanie, a tym samym przyjęcie rzeczowej postawy wobec relacji pomiędzy
poetyką tekstu, a brutalnością scenicznej rzeczywistości pozostaje dostępne jedynie
dla wtajemniczonych w strukturalne wartości tekstu i dla znawców tematu molestowania
seksualnego. Jak zauważa Maria Beisert, „opisy rodzin kazirodczych, dostarczane
przez literaturę, pozwalają odtworzyć cały, hierarchicznie uporządkowany
system reguł, na których rodziny te opierają swoje funkcjonowanie. Ich celem jest
utrzymanie rodziny w całości. Zespół reguł ma charakter trójstopniowy. Na szczycie
znajdują się zasady najbardziej ogólne, które zakreślają ramy dla systemu. Kolejny
poziom tworzą reguły, które kontrolują kierunek rozwoju rodziny. Czuwają nad zachowaniem
kolejności faz. Określają przede wszystkim kolejność sekwencji zachowań,
by swoim przebiegiem realizowały cząstkowe i ostateczne cele rodziny. Na
najniższym poziomie znajdują się reguły homeostatyczne. Mają najbardziej konkretny
charakter. Są zestawem nakazów, zakazów i zaleceń wskazujących członkom
rodziny, w jaki sposób powinni zachować się, by utrzymać status quo. Na każdym
poziomie znajdują się przepisy wskazujące członkom rodziny, jak należy się zachować
albo wprost, albo przez reguły interpretacyjne. Stąd, przyjmując, że każde zachowanie
jest komunikatem, reguły określające zachowania członków rodziny
kazirodczej mogą być potraktowane jako swoiste normy regulujące komunikowanie
się członków rodziny zmierzające do utrzymania systemu kazirodczego w niezmienionym
stanie.” 6 „Ireneusz Kozioł w Spuściźnie pokazuje matkę milczącą, gdy idzie
o wypowiadane słowa, a przemawiającą tym, co jej zostało ze zredukowanego życia:
maszyną do szycia” – zauważa Jagoda Hernik-Spalińska – i rzeczywiście, „…ta
postać nie krzyczy tylko przed niebezpieczeństwem ostrzega szybszym niż zwykle,
turkotem maszyny (...). Ofiary w Spuściźnie mówią symbolami, półsłówkami, a nie
zdaniami. Zredukowanie języka ma dwojakie przyczyny. (…) Jest specyficzne dla
osób, które dotknęło głęboko niszczące przeżycie traumatyczne.” 7
Czytając Spuściznę, należy odróżnić sceniczno-muzyczne wyznaczniki zdarzenia
dramatycznego takie, jak rytm i śpiewność od głównego tematu sztuki, czyli molestowania
seksualnego w rodzinie. Temat ten obrazowany jest w sztuce poprzez
ukazanie psychologicznych aspektów, dzięki którym stosunki kazirodcze i molestowanie
seksualne w rodzinie mają miejsce. Relacje pomiędzy członkami rodziny są
uwarunkowane rytmem poszczególnych wydarzeń następujących między nimi. Rytm
zatem stanowi kręgosłup relacji międzyludzkich, a relacje te pozbawione zostają
wątków emocjonalnych. To rytm właśnie, powtarzalność, ale i absurdalność wypowiadanych
kwestii sugeruje nam świadome wykorzystanie słowa dla ukazania paradoksalnej
i jednocześnie ciemnej natury człowieka zdolnego przyporządkować swoje
działania rytmom towarzyszącym inicjacji czy też przekraczaniu granic. Rytmizacja
jest jednym z naczelnych aspektów warunkujących stopniowe i piętrowe popadanie
w patologiczne relacje. Wychodzenie z nich polega na zerwaniu z dotychczasowym
rytmem życia i wymaga zarysowania programu i konsekwentnej jego realizacji poprzez
rytmizację nowego stylu życia. Proces narastania prześladującego rytmu, jakim
posługuje się postać Ojca, ilustrując rytualność i rytmiczność języka i postawy własnego
ojca, postaci Starszego Pana, dobrze oddaje następujący fragment:
6
Maria Beisert, Kazirodztwo. Rodzice w roli sprawców, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2008, s. 102.
7
Jagoda Hernik-Spalińska, Wieczór z pedofilem, Dialog, nr 1, 2005, s. 30-31.