Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Adriana Kunka – Język w polskiej dramaturgii współczesnej na przykładzie „Spuścizny”...
141
oglądu sztuki tak, jakby na plan pierwszy wybijała się jego warstwa fabularna, a nie
złożona i skomplikowana konstrukcja i specyficzny język postaci. Dopiero oddzielenie
warstw zapisu umożliwiło mi dotarcie do prawdy o strukturze dramatu. Postaci
Ojca, Matki i Córki zapisane są jako monologi, a ich emocjonalna strona i podobieństwa
wyrażeń słownych, składnia oraz temperament są do siebie łudząco podobne i wyrażają
– z nielicznymi wyjątkami – tę samą pretensję, ten sam klimat i taki sam stopień
uwikłania w rodzinne relacje, jakie prezentuje postać wiodąca dramatu, mianowicie
postać Ojca. Wyjątkiem jest jedynie scena obiadu i gwałtu Ojca na Matce, gdzie
monologi postaci, po rozbiciu ich na międzypostaciowy dialog, tracą charakter dusznej
i nieprzejrzystej, zaopatrzonej w czasowniki „spowiedzi”. Należałoby więc zadać
pytanie, czy postaci w sztuce Kozioła w ogóle się ze sobą komunikują? Spuścizna jest
zespołem monologów każdej postaci z osobna. Każda zatem postać opowiada swoją
historię i tylko niekiedy zachodzi pomiędzy nimi do kontaktu i interakcji. W scenach
tych jednak postać Ojca nadal wypowiada się, kreując wypowiedzi innych domowników
na swój sobie przypisany sposób, składnię i temperament. Pozwala mi to na
stwierdzenie, że postać Ojca jest centralną postacią dramatu, a język, jakim operuje,
jest jedynym funkcjonującym i obowiązującym dla całej rodziny. Jest, zatem postać
Ojca kreatorem wypowiedzi wszystkich pozostałych domowników. Oznacza to, że
świat wykreowany przez autora rządzi się wewnętrzną kreacją świata postaci Ojca. Nie
bez kozery bowiem postać Ojca uczynił autor postacią główną. Jest ona przecież nośnikiem
problematyki utworu, sprawcą – jak mogę wnioskować – jedynym autorem
makabrycznej historii rodziny. Analiza struktury dramaturgicznej utworu pozwoli na
dokładne określenie poszczególnych scen i odpowiednie ich umiejscowienie w zaproponowanym
przeze mnie schemacie nawiasów i klamer.
{Starszy Pan, Starsza Pani [ Matka, Ojciec (Matka + Córka) Matka, Córka] Starszy Pan, Ojciec
Starsza Pani} = Ojciec + Córka
Pierwsze sceniczne i zapisane w tekście słowa padają z ust Starszej Pani. Skierowane
są one do postaci Starszego Pana, czyli jej męża w momencie przekroczenia
przez niego granicy światów: doczesnego i symbolicznego; w chwilę po tym, jak
syn – postać Ojca – wraz z żoną – postać Matki – i córką – postać Córki – popełnili
na nim zbrodnię zabójstwa i ojcobójstwa.
STARSZA PANI:
Czekałam na ciebie.
STARSZY PAN:
Wiem, czekałaś.
STARSZA PANI:
Czekałam.
Scena ta stanowi preludium do wydarzeń, które odsłonią nam sens wypowiadanych
w tym dramacie słów. Zawarta jest niejako w pierwszym „nawiasie”, a nawias
ten kończy postać Starszego Pana słowami:
STARSZY PAN:
Tak, widzę, zbliża się. Zmęczony. Umordowany. Zbliża się.
Widzę.
Następne słowa w scenie II wypowie już postać Ojca. Postać ta i znaczeniowo