Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Marcin Kowalczyk – Profanacje, detronizacje, odwrócenia – karnawalizacja chrześcijańskiego...
138
Praca zatytułowana Król Polski to korona cierniowa przytwierdzona łańcuchem do
ściany. Największy obiekt, Wieniec mistyczny – 30 koron cierniowych z brązu połączonych
łańcuchem i tworzących okrąg. Całość ekspozycji dopełnia 21 rysunków zbliżenia
seksualnego. Artystka dotyka tu pewnych ważnych problemów współczesności. Jednak
samo wykorzystanie symboliki chrześcijańskiej znów ma charakter karnawałowy.
Korony cierniowe stanowią tu symbol, jak każdy inny. Artystka buduje swoją pracą na
zasadzie prostego konceptu. Wyzyskuje, podobnie jak w Pasji, pewną dwuznaczność
semantyczną: korona jako znak władzy rozszerzona epitetem „cierniowa”, staje się jednocześnie
znakiem męki. Ponadto chrześcijański symbol tak, jak wcześniej krzyż, zostaje
zredukowany do znaku cierpienia i zestawiony z aktami seksualnymi. Zdaniem
jednej z recenzentek wystawy, Iwony Torbickiej: „te obiekty mogą być początkiem
rozmowy o tym, jak (i kiedy) insygnia władzy zamieniają się w narzędzia tortur (korony
cierniowe). Albo odwrotnie – interpretacja zależy od wrażliwości, wyobraźni
i wiedzy widza” 13 . Z kolei Anna Gruszka w obszernej recenzji, w której namysłowi
poddaje każdy najdrobniejszy element ekspozycji, w ogóle nie zajmuje się problemem
korony cierniowej w kontekście religii 14 . Obie recenzentki wydają się mimowolnie potwierdzać
tezę, iż artystka wykorzystuje ten sam schemat, co w Pasji, a złożony chrześcijański
symbol stanowi tylko skarnawalizowany rekwizyt służący do artykulacji
innych niż religijne treści. Rzeczywisty sens tego symbolu i ewangelicznego „królowania”
Chrystusa przestaje mieć tu jakiekolwiek znaczenie.
Refleksja nad sztuką krytyczną ma w Polsce charakter dwubiegunowy. Tak więc
niektórzy z aprobatą witają niemal każde dzieło Katarzyny Kozyry, Doroty Nieznalskiej
czy Roberta Rumasa. Inni natomiast tym samym pracom odmawiają miana
sztuki, czego widomym znakiem jest zamieszanie wokół Pasji. Wydaje się, iż pomocnym
w wartościowaniu tego rodzaju dzieł może być kontekst karnawałowy. Inaczej,
chcąc nie chcąc, dla wielu odbiorców zawsze pozostaną one krzykliwymi
profanacjami, które w wielu krajach nikogo już nie dziwią ani nie prowokują procesów,
lecz co najwyżej chwilowy skandal. Trudno bowiem przekraczać granice tam,
gdzie przestały one istnieć. I w tym sensie karnawalizacja współczesna, o której tu
mowa, odrywa się od swej pierwotnej, średniowiecznej. Gdzieś w twórczym ferworze
artyści zapomnieli, że ekspozycja cielesności w zestawieniu z symbolami religijnymi
powinna służyć zaledwie chwilowej ucieczce, swoistemu oczyszczeniu.
Paradoksalnie bowiem karnawał pokazywał, że świat oparty na jego prawach jest
światem niemożliwym, świadomie przekraczał granice, by potwierdzić ich zasadność.
Dzieła sztuki takie, jak Pasja również naruszają pewne granice, jednak możemy
o tym mówić tylko dlatego, że istnieje jeszcze sfera oficjalna, wobec której możemy
owo naruszenie zdiagnozować. Gdy przestaniemy mówić o Pasji w kontekście profanacji
i desakralizacji – ona i wszystkie dzieła jej podobne stracą rację bytu. Wszak
w rzeczywistości, w której to, co karnawałowe przenika się z tym, co oficjalne, krytyczne
spojrzenie na rzeczywistość jest niemożliwe, znika bowiem język, w którym
możemy demaskować i demistyfikować. Karnawał traci swą pożywkę, co znakomicie
w Tangu pokazał Mrożek.
Każde dzieło wykorzystujące symbolikę chrześcijańską, gdzie profanacja nie
jest celem samym w sobie, wydaje się w jakiś sposób nawiązywać do karnawału.
Należy jednak uważnie przyglądać się, jaki jest cel i sens tej gry z symboliką i nie
13
I. Torbicka, Cierniowe korony Nieznalskiej, Gazeta Wyborcza, 25 II 2009, http://wyborcza.pl/
1,75475,6314919,Cierniowe_korony_Nieznalskiej.html,[ dostęp 02.07.2009].
14
A. Gruszka, „Królestwo” albo kto tu rządzi?, http://www.obieg.pl/recenzje/9632, [dostęp
02.07.2009].