Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Marcin Kowalczyk – Profanacje, detronizacje, odwrócenia – karnawalizacja chrześcijańskiego...
137
w tzw. „totalnej siłowni w podziemiach, gdzie jest tylko beton, sztangi, agresywna
muzyka i sterydy” 11 . Można oczywiście w tych wszystkich przedstawieniach doszukiwać
się innych niż karnawałowe sensów, nie zmienia to jednak faktu, iż w kontekście
święta są to po prostu manifestacje nieskrępowanej wolności wyszydzające
pewne aspekty kultury oficjalnej w radosnym hołdzie dla życia. Pasja wydaje się
znacznie bliższa tej właśnie tradycji, a nie poważnej, głębokiej refleksji nad otaczającą
nas rzeczywistością.
Omawiana karnawalizacja prowokuje do jeszcze jednej konstatacji. Otóż, przyglądając
się jakości zastosowanych tu zestawień trudno zakwalifikować Pasję jako
dzieło wybitne. Wydaje się, iż jest to, podobnie jak inne tego typu przedstawienia,
jedynie karnawałowa ekscentryczność, korzystająca z pewnych uproszczonych elementów
kultury oficjalnej. Owa gra z krzyżem i cielesnością rozpatrywana przez
pryzmat karnawału nie powinna budzić ani protestu, ani zachwytu, stanowi bowiem
element utrwalonej w kulturze tradycji „bezpiecznego buntu”, „wentylu bezpieczeństwa”,
dzięki któremu człowiek może dać upust swym nieskrępowanym dążnościom.
W ten sposób perspektywa karnawałowa poniekąd usprawiedliwia
artystkę, ale też obnaża wtórność jej dzieła. Pasja tak, jak podobne jej przedstawienia
karnawałowe, eksponuje przede wszystkim cielesność, odchodzi od sfery ducha
ku przyziemności, pokazując człowieka jako istotę czysto fizyczną, dla której
kształtowanie ciała staje się obsesją i źródłem cierpienia. Przedstawia ambiwalencję
dążenia do doskonałości, co z pewnością jest trafnym spostrzeżeniem, jednakże
wyrażonym w nader uproszczonej formie. Jakość zastosowanych tu środków można
wartościować jedynie w kontekście karnawału, który posiada niezbywalne prawo do
buntowania się przeciwko otaczającej go rzeczywistości, naruszając jednocześnie jej
granice. By ten bunt brzmiał dosadniej, dozwolone są tu profanacje, detronizacje
i odwrócenie – wszystko, z czego korzysta autorka omawianego dzieła. W wydzielonym
czasie święta zjawisko to było jak najbardziej twórcze i potrzebne. Jeśli jednak
przedłużymy jego trwanie w nieskończoność, stanie się nudne i w gruncie
rzeczy pozbawione pierwotnej funkcji.
Agnieszka Sabor określa Pasję mianem „reportażu penetrującego pewien wycinek
życia społecznego” i odmawia dziełu statusu dojrzałej wypowiedzi artystycznej
12 . W ten sposób wydaje się nieświadomie potwierdzać karnawałowe proweniencje
instalacji. Pasja bowiem stanowi tu element większej całości dzieł tak, jak karnawał
pasożytujących na kulturze oficjalnej, czego efektem jest obnażenie pewnych jej niedomagań
i niekonsekwencji. Instalacja mierzy się też w ostry sposób z tym, co niezrozumiałe
i prowokujące sprzeciw. Tak, jak karnawał robi to jednak w sposób
uproszczony, posługując się środkami nieakceptowanymi w kulturze oficjalnej.
W podobny sposób Dorota Nieznalska wykorzystuje inne symbole związane z chrześcijaństwem.
W cyklu Królestwo pojawia się na przykład korona cierniowa. Ów
symbol połączony zostaje z majestatem władzy. Już same tytuły prac wskazują na
relację między koroną cierniową a władzą. Wymienione dzieła eksponowane w gablotach
na czarnych lub czerwonych poduszkach mają też bardzo podobne formy:
Królowa Polski to korona, odlew z brązu z ciemnoczerwonymi, bursztynowymi kolcami,
Złota Królowa – korona, odlew z brązu z kolcami ze złotego bursztynu, Czerwona
K. to czarna korona z brązu z czerwonymi kolcami z koralu, ponadto obok
znajduje się połączona z niż łańcuchem obroża na rękę z numerem PESEL artystki.
11
Dekonstrukcja męskości. Dorota Nieznalska [z Dorotą Nieznalską rozmawia Katarzyna Bielas]…
12
A. Sabor, Sprawa Doroty Nieznalskiej: Sztuka na ławie oskarżenia. Sędziowie czy krytycy?, Tygodnik
Powszechny, nr 48, 2002.