Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Elżbieta Alina Jakimik – Kultura romska – monolit czy różnorodność?
130
sobie krewniacy dziadka lub babcię i wtedy taka rodzina (dom) staje się jakby centrum
rodu. Podobny jest też stosunek absolutnej tolerancji dla dzieci. Różnice wynikające
z sięgania po wzorce zapożyczone, są widoczne w zwyczajach dotyczących zawierania
małżeństw. W zależności od grupy małżeństwa są zawierane poprzez swatów,
wspólną ucieczką młodych, wykradanie oblubienicy lub też kupno żony. To ostatnie
wskazuje na wpływy tureckie.
Podobne dla wszystkich plemion romskich i Sintów jest czuwanie przy umierającym,
a po śmierci przy zmarłym, lecz sam pogrzeb i obrzędy z tym związane
różnią się bardzo od siebie. Sintowie odprowadzają swych zmarłych w milczeniu,
natomiast Kełdelarzy i Lowarzy do niedawna do konduktu żałobnego wynajmowali
płaczki. Diametralnie od siebie różnią się zwyczaje obchodzenia święta zmarłych
Sintów i Polskiej Romy od tradycji Lowarów i Kełdelarów, którzy w tym dniu traktują
grób jako stół biesiadny.
W okresie koczownictwa poszczególne grupy cygańskie unikały wzajemnych
kontaktów, a niejednokrotnie cechowała je wzajemna wrogość. Przyczyną tego były
między innymi: różnice dialektów, obyczajów, czasem kuchni i stroju. Jak w przeszłości,
tak i teraz zdarzały się i zdarzają małżeństwa mieszane pomiędzy przedstawicielami
różnych grup i nie ma reguły, według której określano pożądaną przynależność
grupową młodych. Na świecie i w Polsce intelektualiści cygańscy od początku
lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku zainicjowali ruchy na rzecz zintegrowania
wszystkich grup cygańskich. Powstały regionalne organizacje skupiające
przede wszystkim twórców, artystów, animatorów kultury.
W Polsce bardzo czytelne pozostały wpływy zapożyczeń na elementy kultury
cygańskiej. Nawet muzyka cygańska nie jest jednorodna i pomijając jej elementy,
które są jakby tworzone na użytek komercyjny, dzieli się na widoczne trzy często
współistniejące źródła: ludowa muzyka rosyjska wzbogacona działalnością księcia
Orłowa, wpływy muzyki węgierskiej i góralskiej oraz jazz.
Podobnie przedstawia się taniec, gdzie dominują wpływy kultury rosyjskiej i węgierskiej.
Zespoły estradowe sięgają po wzorce indyjskie. Są to jednak zapożyczenia
dla potrzeb sceny i nie przenoszą się na wykonywane popisy we własnym gronie.
Jazz zaistniał też niedawno i jest przypisywany Sintom.
Twórczość literacka jest zjawiskiem nowym. Uważa się, i zasadnie, że prekursorem
tego kierunku sztuki w Polsce była Papusza (Bronisława Wajs).
Nie zachowały się prawie wcale ślady kultury materialnej Cyganów. Dzięki zapobiegliwości
Adam Bartosz w Muzeum w Tarnowie ocalił śladowo narzędzia,
stroje, naczynia, wozy taborowe i inne przedmioty, które były wykonane przez samych
Cyganów, albo, jak w przypadku wozów, wykonane przez polskich rzemieślników,
ale zgodnie z poczuciem estetyki nabywców.
W wędrownych taborach ważną rolę kulturo nośną spełniali bajarze, niestety,
niewiele nawet ich imion pamiętają współcześni. Nieoceniona jest praca Izydora
Kopernickiego, lekarza i etnografa, który spisał i opublikował podania i baśni Cyganów
karpackich.
Coraz częściej na wspólnych zjazdach oraz festiwalach spotykają się Cyganie i powoli
zanikają stare animozje. Od 1971 roku działa światowa organizacja International
Romani Union, w której skład wchodzą Cyganie i Sinti z różnych grup z 42 krajów od
Australii poprzez Indie i obie Ameryki po Europę. Na IV Kongresie tej organizacji
w 1990 roku w Warszawie podjęto nawet próbę unifikacji języka i jego zapisu. Chociaż
pomysł ten zdawał się mieć zwolenników, nigdy nie został zrealizowany. Co prawda,
wychodzące w Polsce czasopismo Rrom po drom było redagowane w tym unifikowanym