Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Małgorzata Gruchoła – Służba społeczna czy biznes? – granice etyki dziennikarskiej...
109
Granice etyki dziennikarskiej w świetle prawa krajowego
Jednym z instrumentów wyznaczającym oraz wymuszającym etyczne postawy
w wykonywaniu zawodu dziennikarza są przepisy prawa.
Gazety drukowane, programy telewizyjne i radiowe, strony www mogą zawierać treści
obraźliwe, nieprawdziwe lub krzywdzące, godzące w dobre imię i cześć konkretnej osoby
fizycznej lub prawnej. W przypadku, gdy w mediach znajduje się bezprawnie nazwisko,
pseudonim lub zdjęcie (wizerunek) danej osoby – naruszane są również dobra osobiste.
Wobec powyższych zagrożeń nasuwa się pytanie: czy obowiązujące przepisy
prawa krajowego jednoznacznie wyznaczają granice etyki dziennikarskiej? Czy zapewniają
ochronę odbiorcom mediów?
Prawo to nie to samo, co etyka. Owszem, są normy, których nie respektowanie jest
zarazem złamaniem prawa i naruszeniem etyki. Takimi normami są „nie zabijaj” czy
„nie kradnij”. Ale cudzołóstwo, przynajmniej w naszej kulturze, nie jest wykroczeniem
prawnym, choć bez wątpienia jest nieetyczne. Istnieją też sytuacje odwrotne,
gdy ponosi się odpowiedzialność prawną, choć trudno mówić o naruszeniu etyki.
„Dziennikarstwo to zawód, w którym etyka i prawo powiązane są siecią skomplikowanych
zależności. Istnieją sytuacje, gdy dziennikarz w imię wartości etycznych
łamie prawo. Etyka stoi bowiem ponad prawem. Każdy podejmujący poważne,
trudne tematy, stawał lub stanie wobec dylematu: prawo czy etyka. Nie każdy człowiek
jest w stanie wytrzymać psychicznie takiego obciążenia” 14 .
Problemy prawne wiążące się z dziennikarstwem przypominają problemy z normami
kodeksów etycznych. M. A. Nowicki zwraca uwagę, że sędziowie muszą brać
pod uwagę konkretną sytuację, intencje dziennikarza i nie kierować się wyłącznie
zapisem suchych norm. Powinni chronić dziennikarstwo deontologiczne. Ze względu
na odmienne intencje, inne kryteria dotyczą dziennikarstwa tabloidowego czy
lumpendziennikarstwa.
Jeżeli dziennikarz porusza sprawę ważną ze względu na interes publiczny, nadrzędność
tego celu jest przeważnie oczywista. Natomiast, kiedy jakiś reporter szuka
jedynie sensacji i robi to kosztem innych, hierarchia ważności i kryteria ochrony
będą wyglądały zupełnie odwrotnie 15 .
Jakie są podstawy prawne ochrony godności odbiorców mediów?
„Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka zapisana w art. 30 Konstytucji RP
z dnia 2 kwietnia 1997 r. 16 stanowi źródło wolności oraz praw człowieka i obywatela.
Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.
(...) Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno
zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje” (art. 31) 17 . „Każdemu zapewnia
się nietykalność osobistą i wolność osobistą” (art. 41) 18 . „Każdy ma prawo do
ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania
o swoim życiu osobistym” (art. 47) 19 .
14
Pleszczyński, Etyka…, s. 120.
15
Op. cit., s. 121.
16
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r., opublikowano w Dzienniku
Ustaw z 1997 r. Nr 78, poz. 483, art. 30.
17
Op. cit., art. 31.
18
Op. cit., art. 41.
19
Op. cit., art. 47.