Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Małgorzata Gruchoła – Służba społeczna czy biznes? – granice etyki dziennikarskiej...
108
atrakcyjnie, w sposób «newsowaty» to, co się zdarza dobrego” 8 .
Należy przypomnieć, że stawianie atrakcyjności, sensacji ponad prawdą zwykle nie
jest wyborem dziennikarzy, lecz szefów mediów, często niemających o dziennikarstwie
pojęcia. Ryszard Kapuściński widział w tym wielką bolączkę współczesnych mediów 9 .
Autor książki Autoportret reportera napisał: „O ile kiedyś szefami gazet, stacji telewizyjnych
czy radiowych byli panowie redaktorzy, zapaleńcy, którzy o coś walczyli, o tyle
dzisiaj są to po prostu zwykli biznesmeni. Oni nie mają nic wspólnego z dziennikarstwem
i nie chcą mieć. Informacja z rąk ludzi, którzy walczyli o prawdę, przeszła
w ręce biznesmenów, którzy nie troszczą się o to, żeby informacja była prawdziwa,
ważna czy wartościowa, ale o to, żeby była atrakcyjna. Dzisiaj informacja musi być ładnie
opakowanym produktem, żeby go łatwo było sprzedać. Zmiana kryteriów z prawdy
na atrakcyjność stanowi wielką rewolucję kulturalną, której wszyscy jesteśmy świadkami
i uczestnikami, a po części ofiarami. Szef nie pyta, czy to prawda, ale czy to się
sprzeda, czy przyjdzie za tym reklama, bo on z tego żyje” 10 .
W klasycznym dziele poświęconym porównaniu funkcji mediów egzystujących
w różnych systemach politycznych Peterson 11 wymienia sześć podstawowych zadań
mediów wynikających z liberalnej teorii funkcjonowania mediów:
1. Obsługa systemu politycznego przez dostarczanie informacji oraz prowadzenie
dyskusji i debat nad sprawami publicznymi.
2. Wyjaśnienie rzeczywistości (enlightening – objaśnienie, oświecanie) publiczności
w celu umożliwienia jej samoorganizowania się.
3. Stanie na straży prawa jednostki jako „pies łańcuchowy” (watchdog) wobec
zakusów rządów dążących do ich ograniczenia.
4. Służba na rzecz systemu gospodarczego przez umożliwianie kontaktu sprzedawców
i odbiorców dóbr, pełniąc rolę pośrednika w procesie komunikacji reklamowej
(medium of advertising).
5. Dostarczenie rozrywki.
6. Utrzymywanie własnej niezależności finansowej w celu zachowania wolności
od nacisku grup interesów 12 .
Media masowe są modelowym przykładem struktur będących jednocześnie biznesem
i instytucją zaufania publicznego. Rodzi to liczne problemy: intuicja odpowiada,
że występuje tu jakaś sprzeczność, zasadniczy konflikt interesu. Inne są funkcje
i cele instytucji publicznych, inne przedsiębiorstw nastawionych na zysk. Jest zupełnie
naturalne, że właściciele mediów mają na uwadze przede wszystkim zarządzanie
firmą, inwestycje, kursy akcji itp. To pokazuje zasadniczą odmienność etyki mediów
i etyki dziennikarskiej: w przypadku mediów należy uwzględnić także etykę biznesu,
co w przypadku etyki dziennikarskiej byłoby zupełnie nie właściwe. Właściciele mediów
mają inne zadania i inną odpowiedzialność niż dziennikarze.
Nie wszystkie media są instytucją zaufania publicznego. Niektóre z nich są tylko
biznesem. W mediach „czysto biznesowych” nie pracują dziennikarze, tylko wyłącznie
„ludzie mediów” 13 . W moich rozważaniach ograniczam się do etyki dziennikarskiej, pomijam
etykę „ludzi mediów”.
8
J. Pleszczyński, Rozmowa z biskupem Janem Chrapkiem, [w:] Fundacja „Ponad granicami” im.
św. Jacka Odrowąża, Lublin 2002, s. 5, cyt. za: Pleszczyński, Etyka…, s. 26.
9
Op. cit., s. 26.
10
R. Kapuściński, 2003, Autoportret reportera. Kraków: Znak, s. 127-128, cyt. za: Pleszczyński, Etyka …, s. 26.
11
F. S. Siebert, T. Peterson, W. Schramm, 1956, Four Theories of the Press. Urbana: University of Illiois
Press, s. 74.
12
W. Jabłoński, 2006, Kreowanie informacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 54-55.
13
Op. cit., s. 67-68.