Granice w kulturze - Wiedza i Edukacja

Małgorzata Gruchoła – Służba społeczna czy biznes? – granice etyki dziennikarskiej...
107
– czy można mówić o etyce dziennikarskiej w oderwaniu od etyki mediów?
– czy zawód dziennikarza postrzegany jest tak samo, jak wiele innych, których
uprawianie służy przede wszystkim zdobywaniu środków utrzymania, czy też jako
profesja szczególna, wiążąca się nie tylko z pracą zarobkową, ale także pełnieniem
misji społecznej?
– czy dziennikarz, wykonując swoją pracę, równocześnie służy społeczeństwu?
– czy „dobre” dziennikarstwo jest równoznaczne z etycznym dziennikarstwem?
– „dobro” rozumiane jako biegłość czy przebiegłość?
– biegłość w służbie społecznej czy przebiegłość w biznesie medialnym?
Wobec złożoności problemu nasuwa się pytanie: gdzie wyznaczyć granice etyki
dziennikarskiej? Artykuł kończą podsumowujące wnioski.
Etyka mediów a etyka dziennikarska
„O ile – zdaniem Jana Pleszczyńskiego – bez większego trudu można bronić poglądu,
że potrzeba etyki mediów jest uzasadniona, o tyle potrzebę istnienia etyki dziennikarskiej
obronić znacznie trudniej. Wobec etyki dziennikarskiej praktycy i teoretycy
przyjmują kilka postaw” 2 . Począwszy od przekonania, że etyka dziennikarska „to sztuczny
wytwór, wydumany przez moralistów albo dziennikarzy nieudaczników, którzy
brak sukcesów zawodowych usiłują wytłumaczyć swoimi rzekomo wysokimi standardami
etycznymi” 3 , skończywszy na stwierdzeniu, „że etyka dziennikarska jest zupełnie
niepotrzebna: dziennikarzowi do efektywnej pracy wystarczy dobre przygotowanie
warsztatowe” 4 . Często też sami dziennikarze uważają, że w tym zawodzie liczyć się powinien
przede wszystkim profesjonalizm, a nie dążenie do osiągania nawet najbardziej
szczytnych czy „społecznie użytecznych” celów 5 . Łączy się to z rezerwą wobec doszukiwania
się w mediach jakichś wyższych celów czy poczucia misji. Misja zakłada bowiem
cele wykraczające poza zadania bezpośrednie i wyłącznie praktyczne, zaś odpowiedzialność
zostaje tu zredukowana do odpowiedzialności prawnej. Przy takim postawieniu
sprawy etyki dziennikarskiej pierwszoplanową rolę w tej profesji przypisuje
się skuteczności. Powinności dziennikarskie zostają zredukowane do zdobycia w jakikolwiek
sposób informacji i zrobienia z niej atrakcyjnego materiału […]. Taka postawa
występuje wśród dziennikarzy niezmiernie rzadko. Wielu badaczy mediów i dziennikarzy
uważa optymistycznie, że: „w środowisku dziennikarskim i nawet szerzej – we
wszystkich środowiskach związanych z mediami – rośnie przekonanie o konieczności
zwracania uwagi zarówno na wymogi profesjonalne, jak i etykę dziennikarską” 6 . Bowiem,
zdaniem Pleszczyńskiego, „profesjonalizm bez etyki staje się bożkiem, któremu
wszystko jest podporządkowane, zaś idea atrakcyjności zastępuje idee prawdy” 7 . Prowadzi
do skandalizujących przekazów nastawionych na zysk i wysoką oglądalność.
Podkreślał to biskup Jan Chrapek, zapisując: „Za owymi skandalizującymi przekazami
kryje się dobry interes komercyjny, on jest motorem tych przekazów. Oczywiście o skandalach
trzeba pisać, ale równocześnie starać się zachować równowagę: tropić także
2
Zob.: J. Pleszczyński, Etyka dziennikarska, Difin, Warszawa 2007, s. 24-30.
3
Op. cit., s. 24.
4
Op. cit., s. 25.
5
P. Legutko, D. Rodziewicz, Mity czwartej władzy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, s. 159,
cyt. za: Pleszczyński, Etyka..., s. 25.
6
Media i dziennikarstwo w Polsce 1989-1995, red. G. G. Kopper, I. Rutkiewicz, K. Schliep, Ośrodek
Badań Prasoznawczych UJ, Kraków 1996, s. 9, cyt. za: Pleszczyński, Etyka…, s. 25.
7
Op. cit., s. 26.