Ufahamu ubwiri, unga wa mikorosho - cashewnut board of tanzania

1
UFAHAMU UBWIRI UNGA WA MIKOROSHO.
1.0 Utangulizi
Moja ya matatizo makubwa ya uzalishaji wa zao la
korosho ni ugonjwa wa ubwiri unga.Ugonjwa huu
unasababishwa na vimelea aina ya uyoga (fungus)
viitwavyo Oidium anacardii. Ugonjwa huu ni muhimu
sana, kiasi kwamba kama haukuthibitiwa, unaweza
kupunguza mavuno kwa zaidi ya asilimia 70. Ugonjwa
huu umeenea katika mikoa yote inayolima zao hili
Tanzania.
Hapo awali ugonjwa huu ulikuwa unaitwa kwa jina la
“ukungu” kutokana na uhusiano wake mkubwa na hali
ya hewa ya ukungu (litabwe kwa Kimakonde)
unaoonekana alfajiri/asubuhi katika miezi ya Juni -
Septemba. Hivyo basi, jina la Ubwiri unga linatumika
sasa ili kuwawezesha wakulima wasichanganye vitu
hivyo viwili.
2.0 Mashambulizi ya ubwiri unga
Ugonjwa huu unashambulia maeneo yote machanga na
teketeke katika mti wa mkorosho, hasa machipukizi,
majani, maua, mabibo na korosho changa (tegu). Athari
kubwa ya ugonjwa huu inatokana na mashambulizi ya
maua, ambayo hushindwa kufunguka na kuwezesha
chavua kufanya kazi yake, hatimaye hunyauka na
kukauka.
3.0 Dalili za ubwiri unga
Maeneo yaliyoshambuliwa na ugonjwa huu, hufunikwa
na unga unga mweupe au wakijivujivu ambao
huonekana kama vumbi vumbi. Vimelea au chembe
chembe zinazoshambulia ni ndogo ndogo sana na
hazionekani dhahiri kwa macho, ila kwa darubini.
Chembe chembe hizi zinapozaliana kwa wingi katika
maeneo ya mshambulizi, ndipo huonekana kama unga
unga mweupe/kijivu.
2
3.1 Kwenye majani
Pamoja na kufunikwa na unga unga, majani
yaliyoshambuliwa husinyaa, hubadilika rangi,
wakati mwingine hukunjamana. Majani machanga
zaidi yanaweza kupukutika, ambapo yale
yaliyokomaa hayashambuliwi. Masalia ya
mashambulizi kwenye mjani yaliyokomaa,
huonekana kama mabaka ya kahawia, hata hivyo
hayapukutiki.
3.2 Kwenye maua
Maua yanaweza kushambuliwa hata kabla ya
kuchanua. Pamoja na kufunikwa na unga unga
mweupe/kijivu, maua yaliyoshambuliwa sana
hushindwa kuchanua na hatimaye hukauka kabisa na
kuwa kama “majani ya chai”. Hili ndilo sababisho
kubwa la upungufu wa zao la korosho.
3.3 Kwenye mabibo
Mabibo yaliyoshambuliwa huonyesha unyafuzi,
hupasuka pasuka na ngozi yake huonekana kuwa
chafu. Hatimaye, mabibo hayo huwa madogo kwa
umbo, yenye maji kidogo sana, hivyo kuyafanya
maji yake kuwa matamu sana.
3.4 Kwenye tegu na korosho.
Tegu zilizoshambuliwa huweza kubadilika rangi yake
ya kijani/nyekundu na kuwa ya hudhurungi au bluu
iliyo mzito. Tegu zikishambuliwa zingali changa sana,
huweza kupukutika.
Tegu zilizoshambuliwa zikifikia kukomaa, zinaonyesha
uharibifu mkubwa wa ngozi yake na huonekana chafu,
hatimaye, wakati wa mauzo hutengwa katika daraja la
chini (grade II).
4.0 Kustawi kwa ubwiri unga
Vimelea vya ubwiri unga vinaishi kwenye mimea iliyo
hai tu, haijawahi kuoteshwa katika maabara. Ugonjwa
huu hushamiri na kustawi vizuri katika majira yenye
ukungu, hasa kuanzia mwezi 3 Mei/Juni hadi Septemba
karibu kila mwaka.
Mazingira mwafaka kwa ugonjwa huu ni:
• Joto: 26 - 28 0 C (bora 25 o C)
• Unyevu (RH): 80-100% (bora 95%)
Ubwiri unga pia hupendelea zaidi mikorosho
iliyosongamana na isiyopitisha hewa vizuri. Ugonjwa
huu hupendelea mazingira ya kiangazi, hasa kuanzia
mwezi Juni hadi Septemba, haupendelei hali ya mvua na
joto jingi. Hivyo basi, katika miezi mingine (hasa
wakati wa masika), vimelea hujificha na kuishi kwenye
maotea au machipukizi uvunguni mwa mikorosho au
kwenye maua yasiyo ya msimu. Hivi ndivyo vyanzo vya
ubwiri unga, vyenye uwezo wa kuhifadhi ugonjwa
msimu hadi mwingine.
Ugonjwa huu husambazwa kwa upepo ambao nao pia
hushamiri sana katika miezi ya Mei/Juni hadi
Septemba.
5.0 Kuthibiti ubwiri unga.
Zipo njia aina tatu zinazotumika kuthibiti ubwiri unga,
nazo ni mbinu za asili, mbegu bora na madawa.
5.1 Mbinu za asili (Cultural control)
5.1.1 Kuondoa vyanzo vya ubwiri unga (sanitation).
Hii ni kazi ya mikono ya kuondoa machipukizi na
maotea yanayojificha kwenye uvungu wa mikorosho,
kutumia vifaa kama vile upanga, mundu, shoka nk.
Msingi wa kazi hii ni kupunguza kasi ya ugonjwa huu
katika shamba kwa kuchelewesha mlipuko na kasi ya
mashambulizi.
5.1.2 Kubadili mazingira ya ugonjwa katika miti.
Kupunguzia matawi (prunning) ya mikorosho ili
kufanya umbile la mwamvuli katika miti, ili kuruhusu
joto na upepo kupenya kirahisi, inasaidia sana kuthibiti
ubwiri unga.
5.1.3 Kubadili mazingira ya ugonjwa kwenye
shamba

Kupunguza miti (thinning) 4 iliyosongamana na kuacha
nafasi ya kutosha kati ya miti, itasaidia kupunguza
kuenea kwa ugonjwa. Miti ikiwa katika nafasi ya
kutosha, itawezesha hewa kupenya vizuri na kubadili
mazingira ili yasiwe mazuri kwa kustawi kwa ugonjwa.
5.2 Kupanda Mikorosho inayovumilia/kuhimili
ugonjwa.
Ipo baadhi ya mikorosho ambayo inaweza kuhimili
mashambulizi ya ugonjwa hata kuweza kutoa mazao
bila ya kutumia kinga yoyote. Aina zingine zinaweza
kutoa maua na kuzaa kabla ya athari za ugonjwa hata
kuweza kukwepa mashambulizi. Hii ni baadhi ya
mikorosho bora ambayo hatimaye imepandwa katika
eneo moja katika vituo vyetu vyote vya kuendeleza
korosho (CDC). Mbegu zinazopatikana toka mashamba
hayo ni mbegu bora (polyclonal seed) ambazo zinaweza
kuzaa bila madawa, lakini huzaa vizuri zaidi kama mtu
atatumia dawa pia.
5.3 Matumizi ya madawa
5.3.1 Dawa ya Salfa (Sulphur)
Salfa ndiyo dawa inayotumika kwa wingi zaidi kukinga
ugonjwa wa ubwiri unga. Dawa hii ambayo ni ya unga,
inapulizwa kwa kutumia mashine maalumu (motorised
blower) ya kupulizia dawa km. Maruyama. Kiwango
cha gramu 250 kwa mti, kwa mzunguko, ndicho
kinapendekezwa. Hivyo basi kwa mizunguko mitano
kiasi cha kilo 1.25 cha salfa kwa mti kwa mwaka
kinahitajika.
5.3.1.1 Wakati wa kuanza upuliziaji
Mpulizo wa kwanza unaanza ambapo karibu asilimia 20
za maua yamejitokeza na wakati sawa, zaidi ya asilimia
5 ya maua hayo tayari yawe yanaonyesha dalili za
ugonjwa.
Upimaji wa maua ili kujua lini upuliziaji uanze,
inasaidia kufanya matumizi sahihi ya dawa, hatimaye
faida/pato litakuwa kubwa kwa 5 mkulima.
5.3.1.2 Wakati wa kupulizia dawa
Inashauriwa kwamba upuliziaji ufanyike asubuhi na
mapema, wakati ambapo kuna umand. Asubuhi, upepo
nao huwa hauna nguvu sana na inashauriwa upuliziaji
usizidi ya saa 3 asubuhi. Umande unasaidia salfa iweze
kunata kwenye majani na maua.
Vipindi vifuatavyo, vimependekezwa katika upuliziaji:
Siku 14 14 14 21 21
5.3.2 Dawa zingine badala ya salfa.
Madawa kadha wa kadha yamefanyiwa utafiti
sambamba na salfa. Aina tatu za dawa hizo (waterbased
organics), zimependekezwa kwa matumizi ya
wakulima, nazo ni Bayfidan, Anvil na Topas.
Kiwango cha upuliziaji ni ml 10 - 15 za dawa ndani ya
0.75 - 1.25 za maji kutegemeana na ukubwa wa mti.
Vipindi kati ya mipulizo ni wiki tatu (siku 21) na
awamu (raundi) 3 zinatosha kwa msimu.
Inashauriwa kwamba kutokana na gharama za dawa ya
maji, zinafaa zitumike kwenye mikorosho ambayo
mkulima ana uhakika wa kutoa zaidi ya kilo 4 baada ya
kupulizia. Miti inayotoa chini ya kiasi hicho heri
isipuliziwe, vinginevyo italeta hasara.
Picha A. Dalili za Ubwiri unga kwenye majani.
UTAFITI NA MAENDELEO
KANDA YA KUSINI
UFAHAMU UBWIRI UNGA WA
MIKOROSHO
Imetolewa na
KITUO CHA UTAFITI,
NALIENDELE,
S. L. P. 509,
MTWARA