Jinsi ya kudhibiti mbu katika mikorosho

1 2
3
JINSI YA KUDHIBITI MBU KATIKA
MIKOROSHO
1.0 Utangulizi.
Kuna aina mbili za mbu wa korosho ambao
huleta uharibifu mkubwa sana katika zao la
korosho, hasa katika kanda ya kusini:
♦ Mbu wa mikorosho (Helopeltis spp)
♦ Mbu wa minazi (Pseudotheraptus wayii)
1.1 Mbu wa Mikorosho (Helopeltis spp)
Helopeltis ni wadudu jamii ya mbu wenye
uwezo wa kuruka toka mkorosho hadi
mwingine. Wadudu hawa wenye urefu wa
milimita 5 - 10, wana mchanganyiko wa rangi
ya njano, nyukundu na sehemu ya weusi
kwenye mabawa (Picha 1). Wadudu hawa
huchangamka na kurukaruka nyakati za
mchana, lakini asubuhi huwa watulivu
kutokana na hali ya ubaridi.
1.2. Mbu wa Minazi (Pseudotheraptus wayii)
Mbu wa minazi wanafanana na wadudu
waitwao kangambili ambao ni maarufu sana
kwenye pamba na sufi. Wadudu hawa wana
mchanganyiko wa rangi ya udongo na
nyekundu na wana urefu wa milimita 14 - 15.
Wadudu hawa wakiguswa hutoa harufu kali
kama njia ya kujihami. Wanafahamika vizuri
kwa majina ya kilugha kama vile “Nanoli”
(Kimakonde); “Nandoli” (kimwera, kiyao).
2.0. Mashambulizi
Aina hizi za mbu hushambulia maeneo
machanga hasa majani, machipukizi, maua na
tegu pia. Mbu hawa hutoboa eneo la
mashambulizi kwa kutumia mwiba wa kwenye
midomo yao na kwa kufanya hivyo, mate yao
yenye sumu huingia ndani ya mmea. Mate
yenye sumu huleteleza makovu meusi katika
maeneo ya mashambulizi. Majani
yaliyoshambuliwa huweza kukunjamana,
hatimaye kukauka. Machipukizi na maua
yanaweza kudumaa yasiendelee na ukuaji,
huku yakibaki na makovu meusi.
Penye mashambulizi makali ya mbu wa
mikorosho, machipukizi kukauka pamoja na
majani na kusababisha ugonjwa uitwao
“debeki”. Ukaukaji huanza nchani na
kuteremkia chini ya chipukizi. Mashada ya
maua yaliyoshambuliwa hushindwa kuzaa
kabisa. Miti iliyoshambuliwa sana huonekana
kama imebabuka na moto.
Mbu wa minazi hushambulia pia tegu na
mabibo machanga na kuacha makovu meusi
yenye kuzama ndani kwenye ganda. Tegu
zilizoshambuliwa zikiwa changa sana,
hubadilika rangi na kuwa nyeusi, husinyaa,
kisha hupukutika chini. Pia baadhi ya korosho
hizo huambatana na makovu.
3.0. Jinsi ya Kuthibiti Mbu waharibifu.
Mbu hawa wa aina zote mbili, pamoja na
wadudu wa aina nyingine nyingi, wanaweza
kuthibitiwa kwa njia mbili:
3.1 Kutumia madawa
Aina mbalimbali za madawa zimefanyiwa
utafiti wa kina na kuonekana kwamba dawa
aina ya KARATE ni bora kwa kuangamiza
wadudu wa aina nyingi. Dawa hii hupuliziwa
kutumia mashine za moto (Mist blower) au za
kawaida (Knapsack sprayer) kutegemeana na
ukubwa wa mkorosho. Kiwango
kilichopendekezwa ni kuchanganya mililita 3 -
5 za dawa kwa lita moja ya maji kwa mti
mkubwa. Upuliziaji unaanza mara baada ya
kuonekana mashambulizi na kurudia
inapobidi. Matunda yaliyopuliziwa dawa
yasitumike mpaka baada ya siku 21 (wiki 3).
3.2 Kutumia uthibiti wa kibaolojia
(Biological control).
Pamoja na uwezo mkubwa wa kuthibiti na
kuangamiza wadudu kwa kutumia madawa,
lakini madawa ni ya gharama mno na yana
madhara sana katika mazingara yetu, ikiwa ni
pamoja na kuua wadudu wenye manufaa kwa
mazao yetu. Kwa ajili hiyo jitihada za kiutafiti
zinafanyika ili kumsaidia mkulima kupunguza
uwezekano wa kutumia madawa katika mazao.
Utafiti wa kina umefanyika kuchunguza kama
kuna wadudu aina nyingine ambao wanaweza
kutumika kuangamiza wadudu waharibifu wa
mikorosho. Hatimaye imeonekana kwamba
wadudu aina ya Majimoto (Oecophylla
longinoda) wanao uwezo mkubwa wa
kuangamiza aina zote za mbu waharibifu wa
mikorosho. Katika uchunguzi wetu, majimoto

4 5
wameonekana mara nyingi tu wakikamata aina
hizi za mbu wa mikorosho na kuwakokota hadi
kwenye viota vyao kwa ajili ya kufanya
chakula. Baadhi ya viota vilivyowahi
kufunguliwa, vimekutwa na mabaki ya sehemu
ya mbalimbali za mbu hawa, kama vile
mabawa, miguu, midomo nk.,
Matokeo ya majaribio yetu yameonyesha wazi
kwamba mikorosho yenye majimoto wengi
haishambuliwi na mbu wa mikorosho.
Majimoto wakitanda kwenye machipukizi,
maua au tegu hufanya ulinzi mzuri sana dhidi
ya mashambulizi ya mbu waharibifu. Kwa ajili
hiyo majimoto hujulikana kama rafiki wa
mkulima.
NB: Pata nakala yako ya maelekezo (Na. 3)
juu ya “Majimoto rafiki wa mkulima”
A
B
C
D
UTAFITI NA MAENDELEO
KANDA YA KUSINI
JINSI YA
KUDHIBITI MBU KATIKA
MIKOROSHO
Picha A: Mbu wa Mikorosho (Helopeltis spp)
Picha B: Mashambulizi ya mbu wa Mikorosho
Picha C: Mbu wa Minazi (P. wayii )
Picha D: Mashambulizi ya mbu wa Minazi
Imetolewa na
KITUO CHA UTAFITI,
NALIENDELE,
S. L. P. 509,
MTWARA