Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
иlk vaxtlarda qяbul etmяdиyи цmumиlиk vermяk deyиl,<br />
sadяcя onun цчцn mцяyyяn sayda tяtbиq иmkanlarыnы<br />
aчmaqdыr. Onun daraldыlmasы иsя яslиndя tяmяl aktыnda<br />
elя цnsцrlяrи иzolя etmяk cяhdиdиr kи, yalnыz bu цnsцrlяrя<br />
tяmяlчиlиk dяyяrи tanыnиr vя Freydиn bu vя ya dиgяr<br />
nяzяrиyyя yaxud konsepsиyasы onlara mцnasиbяtdя tюrяmя<br />
yaxud иkиncи dяrяcяlи sayыlыr. Nяhayяt bu tиp banиlяrиn<br />
яsяrlяrиndя hяr hansы mцlahиzя sяhv sayыlmыr; sadяcя bяzи<br />
mцlahиzяlяr qeyrи-relevant sayыldыьы цчцn yaxud onlarыn<br />
baшqa tиp dиskursиvlиyя aиd olmasы hesab olunduьu цчцn<br />
kяnarlaшdыrыlыr. Baшqa sюzlя desяk, elmи tяmяlчиlиkdяn<br />
fяrqlи olaraq dиskursиv tяmяlчиlиk юzцnцn sonrakы transformasыyalarыnыn<br />
tяrkиb hиssяsи deyиl. Bunun nяtиcыsиdиr kи,<br />
burada hяr hansы mцlahиzяnиn nяzяrи dяyяrи bu banиlяrиn<br />
яsяrlяrиnя mцnasиbяtdя mцяyyяn olunur, halbukи Qalиley<br />
vя Nyutonun halыnda onlarыn иrяlи sцrdцyц mцlahиzяlяrиn<br />
statusu fиzиkanыn vя kosmologиyanыn mюvcud normalarыna<br />
mцnasиbяtdя mцяyyяn edиlиr. Qыsaca olaraq belя yekunlaшdыrmaq<br />
olar kи, dиskursиv banиlяrиn yaradыcыlыьы onlarыn<br />
konturlarыnы cыzdыьы elmя vя meydana mцnasиbяtdя yer<br />
almыr, яksиnя bu elm vя dиskursиvlиk иstиnad mяnbяyи kиmи<br />
onlarыn yaradыcыlыьыna mцnasиbяtdя yer alыr.<br />
Bu elementlяrdяn чыxыш edяrяk bu tиp dиskursиvlиklяrdя<br />
qaчыlmaz bиr zяrurяt kиmи rast gяlиnяn " mяnшяyя qayыdыш<br />
" tяlяbиnи anlamaq olar. " Mяnшяyя qayыdыш " dedиkdя nя<br />
baшa dцшmяk lazыmdыr Mяncя bu иfadя иlя юzцnцn mяxsusи<br />
cяhяtlяrи olan vя mяhz dиskursиv tяmяlчиlиyи<br />
sяcиyyяlяndиrяn bиr hяrяkatы gюstяrmяk olar. Qayыdышыn<br />
olmasы цчцn яvvяlcя unutmanыn olmasы zяrurиdиr; sюhbяt<br />
tяsadцfи yaxud anlaшыlmazlыqdan иrяlи gяlяn unutmadan<br />
yox, fundamental unutmadan gedиr. Tяmяl aktы юz<br />
mahиyyяtи etиbarы иlя elяdиr kи, o unudulmaya bиlmяz.<br />
Onu nцmayиш etdиrяn, ondan tюrяnяn eynи zamanda<br />
ondan kяnarlaшmanы vя onu dяyишmяnи tяcяssцm etdиrиr.<br />
Bu qeyrи-tяsadцfи unutmalar иdentиfиkasиyasы vя tяhlиl<br />
edиlmяsи mцmkцn olan konkret яmяlиyyatlar vasиtяsиlя<br />
hяyata keчиr vя onlarы tяmяl aktыna qayыdышla mяhdudlaшdыrmaq<br />
olar. Unutmanыn gяtиrdиyи maneя sюzцgedяn<br />
dиskursиvlиyя bayыrdan pяrчиmlяnmяyиb, o elя<br />
dиskursиvlиyиn tяrkиb hиssяsиdиr, onun qaydalarыnы bu<br />
dиskursиvlиk mцяyyяn edиr. Bu шяkиldя unudulmuш<br />
dиskursиv tяmяl aktы hяm bu unutmadan иrяlи gяlяn<br />
maneяnиn mяnшяyиndя durur, hяm dя bu maneяnи aчmaq<br />
цчцn aчarы tяmиn edиr- elя bиr tяrzdя kи, bu unutmanы<br />
ancaq gerиyя qayыdышla kяnarlaшdыrmaq olar. Bundan<br />
baшqa bu qayыdыш mяtnя qayыdышdыr, daha dяqиq desяk<br />
mяtnиn boшluqlarыna, sяtиraltы mяnalarыna qayыdышdыr. Bu<br />
qayыdыш unutmanыn maskaladыьы, gиzlяtdиyи, yaxud yanlыш<br />
ya pиs шяkиldя doldurduьu boшluьun цzяrиnя qayыdышdыr vя<br />
o hяmиn boшluьu yaxud чatышmamazlыьы yenиdяn aшkar<br />
etmяlиdиr. Bu proses boyu иsя bиz tяmяl dиskursиvlиyя<br />
qayыdышы sяcиyyяlяndиrяn daиmи mцzakиrяnи gюrцrцk : bиr<br />
tяrяfdяn deyиlиr kи, bu burada deyиlиb, oxumaq kиfayяt иdи<br />
kи, bunu aшkar edяsяn, gяrяk gюzlяrиn qapalы, qulaqlarыn<br />
tutulmuш olsun kи, bunu nяzяrdяn qaчыrasan; dиgяr<br />
tяrяfdяn иsя deyиlиr kи, burda olan sюzlяrиn heч bиrи bu<br />
mяsяlяnи hяll elяmиr, bunun цчцn sяtиrlяrиn arasыnda,<br />
sюzlяrиn arasыnda axtarmaq lazыmdыr. Tяbии kи, buradan<br />
mяlum olduьu kиmи dиskursun юzцnцn tяrkиb hиssяsи olan<br />
bu qayыdыш onu aramsыz olaraq transformasиyaya uьradыr.<br />
Bu qayыdыш dиskursиvlиyиn цzяrиndя юzlцyцndя gяrяksиz<br />
bяzяk kиmи yer alan tarиxи яlavя deyиl. O dиskursиv praktиkanыn<br />
transformasиyasы цчцn zяrurи olan vasиtяdиr.<br />
Qalиleyиn bu vя ya dиgяr mяtnиnиn yenиdяn tяhlиlи mexanиkanыn<br />
tarиxи haqda bиzиm bиlgиlяrиmиzи dяyишя bиlяr,<br />
lakиn bu tяhlиl heч bиr halda mexanиkanыn юzцnц dяyишя<br />
bиlmяz. Bunun яksиnя olaraq, Freydиn mяtnlяrиnиn<br />
yenиdяn tяhlиlи psиxanalиzи, Marksиn яsяrlяrиnиn yenиdяn<br />
analиzи marksиzmи dяyишиr.<br />
Bu qayыdышlar hяmчиnиn яsяr vя mцяllиf arasыnda enиqmatиk<br />
яlaqяnи gюstяrиr. Mяtn mяhz mцяllиfиn mяtnи<br />
olduьu цчцn tяmяlчи dяyяrи var vя mяhz bu mцяllиfиn<br />
mяtnи olduьu цчцn ona qayыtmaq lazыmdыr. Nyutonun<br />
yaxud Kantorun namяlum bиr mяtnиnиn aшkara чыxmasы<br />
klassиk kosmologиyanы yaxud qrup nяzяrиyyяsиnи heч vaxt<br />
dяyишя bиlmяz (bu яn uzaьы bu nяzяrиyyяlяrиn meydana<br />
gяlmяsи tarиxи haqda bиlgиlяrи dяyишя bиlяr). Amma<br />
Freydиn " Eskиz" яsяrи kиmи bиr mяtnиn ortaya чыxmasы bu<br />
mяtnиn Freyddяn gяlmяsи sяbяbиndяn psиxanalиzиn tarиxи<br />
haqda bиlиklяrи deyиl, onun nяzяrи fяalиyyяt meydanыnы<br />
hяmишя dяyишиr, яn azы onun aьыrlыq mяrkяzиnи yaxud fundamental<br />
aspektlяrиnиn yerиnи dяyишmяklя.<br />
"Dиskursиv quruculuq " haqda mяnиm dedиklяrиm шцbhяsиz<br />
kи, чox sxematиk xarakterlиdиr. Bunu xцsusяn onunla<br />
elmи quruculuq arasыnda fяrqlяndиrmя haqda demяk olar.<br />
Ola bиlяr kи, konkret hallarda sюhbяtиn bu vя ya<br />
dиgяrиndяn getmяsиnи ayыrd etmяk hяmишя asan deyиl.<br />
Bundan baшqa demяk olmaz kи, bu prosedurlardan bиrи o<br />
bиrиsиnи иstиsna edиr. Bu fяrqlяndиrmяnи mяn yalnыz onu<br />
gюstяrmяk mяqsяdиlя apardыm kи, hяlя konkret иmzasы<br />
olan kиtab yaxud mяtnlяr serиyasы sяvиyyяsиndя analиzи<br />
mцrяkkяb olan mцяllиf funksиyasы, яsяrlяr qrupu yaxud<br />
bцtюv fяnlяrя gяldиkdя baшqa determиnant faktorlarla<br />
sяcиyyяlяnиr.<br />
28<br />
АЛАТОРАН №8, ОКТЙАБР 2006
Change language